กระทุงหมาบ้า เป็นยาเย็น

กระทุงหมาบ้ามีชื่อท้องถิ่นที่เรียกกันได้อีกว่า ผักฮ้วนหมู หรือผักฮ้วน เป็นไม้เถาเลื้อยเนื้อแข็งและมีอายุหลายปี ลำต้นกลมสีน้ำตาลอ่อน และเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลแกมดำเมื่อแก่ ลำต้นมีรอยแตกและมีจุดสีขาวอยู่ที่ผิวของลำต้น ตามลำต้นและใบ ถ้าหักจะมียางสีขาว

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Dargea volubilis Benth.ex Hook.
วงศ์ : ASCLEPIADACEAE
ชื่ออื่น ๆ : ผักฮ้วนหมู เครือเขาหมู(ภาคเหนือ); กระทุงหมาบ้า คันชุน สุนัขบ้า(ภาคกลาง); มวนหูกวาง(เพชรบุรี); เถาวัน(ปักษ์ใต้)

ลักษณะ

• ต้น : สมุนไพรกระทุงหมาบ้าเป็นพรรณไม้เลื้อย มีลำต้นเป็นเถากลม เนื้อแข็ง เปลือกมีสีน้ำตาลอ่อน ลำต้นเถาพาดพันตามต้นไม้ใหญ่
• ใบ : ใบกระทุงหมาบ้าเป็นใบเดี่ยว ใบมีลักษณะเป็นรูปไข่ ปลายใบยาวเรียวโคนใบมน หรือเว้าขนาดของใบกวางประมาณ 1.5-4 นิ้ว ยาวประมาณ 2.5-4.5 นิ้วเนื้อผิวใบค่อนข้างหนาหลังใบมีสีเขียวเข้ม ใต้ท้องใบมีสีเขียวอ่อนกว่าก้านใบยาว 1.5-2.5 นิ้ว
• ดอก : กระทุงหมาบ้าออกดอกเป็นช่อตามบริเสณง่ามใบ ลักษณะของดอกเป็นดอกที่มีขนาดเล็กมีกลีบดอกและกลีบรองกลีบดอกอย่างละ 5 กลีบ กลีบดอกยาวประมาณ 2 มม.โคนกลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นท่อส่วนปลายกลีบก็จะแยกออกกันเป็นแฉกรูป เหลี่ยมดอกเมื่อบานเต็มที่มีขนาดกว้างประมาณ 1.5ซม.
• ผล : ผลกระทุงหมาบ้ามีลักษณะเป็นฝัก มีความกว้างประมาณ 16-30 มม. ยาวประมาณ 7.5-10 ซม.เปลือกฝักมีสีเหลือง ข้างในฝักมีเมล็ด เป็นรูปรีกว้าง ยาวราว 1.2 ซม.

การขยายพันธุ์ : กระทุงหมาบ้าเป็นพรรณไม้ที่มักขึ้นตามบริเวณชายป่า ขยายพันธุ์ด้วยปักชำ
ส่วนที่ใช้ : ลำต้น ใบ ผล ราก เถา

นิยมนำส่วนของยอดอ่อน ใบอ่อน และดอกอ่อน มาเป็นผักรับประทานกับอาหารรสจัด ที่ชาวเหนือและชาวอีสานนิยมรับประทานกันเป็นส่วนใหญ่ ผักฮ้วนหมูจะออกยอด่อเนื่องตลอดปี ในช่วงฤดูหนาวจะผลัดใบ และช่วงหน้าร้อนหรือหน้าแล้งจะผลิใบใหม่ ชาวบ้านชอบรับประทานผักฮ้วนหมูในช่วงหน้าแล้ง เพราะรสอร่อยกว่าหน้าฝน ชาวบ้านเล่าว่า หน้าฝนผักฮ้วนหมูจะขมมาก แต่หน้าแล้งจะมีรสขมออกหวาน
นอกจากนี้ยอดอ่อนยังสามารถรับประทานเป็นผักสดแกล้มกับน้ำพริกหรอืตำมะม่วง จะทำให้รสชาติอร่อย ยอดอ่อน ใบอ่อนและดอกอ่อนนำมาต้มหรือลวกให้สุกเป็นผักจิ้มกับน้ำพริกหรือแจ่ว ป่นของชาวอีสาน สำหรับชาวเหนือนำผักฮ้วนหมูมาแกงกับปลาแห้ง

สรรพคุณของสมุนไพร
ลำต้น ลำต้นกระทุงหมาบ้าแก้โรคตา แก้หวัด ทำให้จาม เป็นสมุนไพรใช้รักษาพิษงูกัด
ใบ แก้แผลที่ถูกน้ำร้อนลวกแก้บวม แก้ฝี วิธีใช้โดยการนำใบสด มาตำให้ละเอียดแล้ใช้ทา
ราก ทำให้อาเจียน ขับพิษร้อน กระทุ้งพิษ พิษฝี พิษไข้หัว ไข้กาฬแก้ปัสสาวะพิการ แก้พิษน้ำดีกำเริบ ช่วยให้นอนหลับ
ผล เป็นยารักษาโรคให้สัตว์
เถา เป็นยาเย็นขับปัสสาวะ

ประโยชน์ด้านอื่น ๆ :
ยอดอ่อน ใบอ่อน ดอกอ่อน นำมาต้มหรือลวกให้สุกเป็นผักร่วมกับน้ำพริก และนำมาปรุงอาหาร เช่น แกงกับปลาแห้ง ผักกระทุงหมาบ้า มีรสขมอมหวานมัน ช่วยบรรเทาความร้อนในร่างกายช่วยเจริญอาหาร
ถิ่นที่อยู่ : กระทุงหมาบ้าเป็นพรรณไม้ที่มีขึ้นตามบริเวณป่าดิบ หรือป่าราบ ทั่วไปในประเทศไทย