การตัดชำ

การตัดชำ (Cutting) หมายถึง การตัดส่วนหนึ่งส่วนใดของพืช แล้วนำไปปักไว้ในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม เช่น ปักไว้ในที่มีความชุ่มชื้นหรือแช่ไว้ในน้ำ ส่วนนั้นจะสามารถเกิดราก และแตกยอด กลายเป็นพืชต้นใหม่ได้ ซึ่งจะมีคุณสมบัติและคุณลักษณะเหมือนต้นแม่ทุกประการ
การขยายพันธุ์พืช โดยการตัดชำ เป็นวิธีการที่นิยมใช้กันมากทั้งพืชใบกว้างและใบแคบที่มีใบเขียวตลอดปี โดยเฉพาะเหมาะสำหรับขยายพันธุ์ไม้ดอกไม้ประดับ เช่น เทียนทอง ไทร ชบา เข็ม โกสน เล็บครุฑ สาวน้อยประแป้ง หูปลาช่อน หลิว เบญจมาศ มะลิ กุหลาบ ฯลฯ นอกจากนี้ ยังสามารถใช้ขยายพันธุ์ไม้ผลที่ออกรากง่าย เช่น องุ่น สาเก มะนาวและส้มบางชนิด ได้
การตัดชำ จะมีความหมายเดียวกับ การปักชำ แต่เป็นที่น่าสังเกตว่า การปักชำ จะใช้กับส่วนที่เป็นลำต้น กิ่ง หรือใบพืช ที่นำไปปักลงในวัสดุชำ เพื่อให้เกิดรากเท่านั้น ดังนั้น ความหมายของคำว่า ตัดชำ จึงกว้างกว่า ปักชำ เพราะสามารถใช้ได้ทั้งส่วนที่อยู่บนดิน เป็น ลำต้น กิ่ง และใบ และส่วนที่อยู่ใต้ดิน เป็น ราก เหง้า แง่ง และหัวพืช การตัดชำ มีความสำคัญ คือ สามารถทำได้ง่าย และเพิ่มปริมาณพืชได้รวดเร็ว ใช้ต้นทุนต่ำ และได้พันธุ์ไม้ที่ตรงตามพันธุ์เดิม

ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการตัดชำ
การตัดชำจะประสบผลสำเร็จมากน้อยเพียงใดนั้น ขึ้นอยู่กับปัจจัยต่างๆ ที่มีอิทธิพลต่อการออกรากของพืช ดังนี้

1. คุณลักษณะของชิ้นส่วนของพืชที่จะนำมาตัดชำ ส่วนต่างๆ ของพืชนั้น จะต้องตัดมาจากต้นแม่ที่สมบูรณ์ อายุยังน้อย ไม่มีโรคและแมลงทำลาย ไม่เป็นต้นพืชที่อยู่ในระยะพักตัวและเป็นต้นพืชที่มีการสะสมอาหารไว้เต็มที่
2. ตำแหน่งของรอยตัด ควรตัดด้วยกรรไกรหรือมีดคมๆ โดยให้ฐานรอยตัดด้านล่างอยู่ใต้ข้อหรือชิดข้อ รอยแผลที่ตัดต้องเรียบ ไม่ฉีกขาดหรือช้ำ ซึ่งจะช่วยให้ส่วนของพืชออกรากได้ดี
3. วัสดุตัดชำ วัสดุตัดชำที่ดีควรมีคุณสมบัติ คือ ทนทานไม่ผุสลายได้ง่าย หาได้ง่าย ราคาถูก ดูดความชื้นได้มากพอ แต่ควรมีความโปร่ง เพื่อให้สามารถระบายน้ำ ถ่ายเทอากาศได้ดีและปราศจากเมล็ดพืชตลอดจนโรคและแมลง ควรมีคุณสมบัติเป็นกลาง ไม่เป็นกรดหรือด่างจนเกินไป
4. ความชื้น โดยทั่วไปความชื้นในวัสดุตัดชำที่เหมาะสมต่อการออกรากและแตกยอดและการเจริญเติบโตของกิ่งตัดชำ คือ อยู่ในช่วงประมาณ 70-80 เปอร์เซ็นต์
5. อุณหภูมิ ควรดูแลให้อุณหภูมิบริเวณโคนกิ่งตัดชำสูงกว่าอุณหภูมิที่อยู่เหนือกิ่งตัดชำเพื่อให้พืชออกราก่อนที่จะแตกยอด
6. แสง พืชจะงอกรากหรือแตกยอดได้ดี เมื่อตัดชำไว้ในที่มีแสงสว่างเพียงพอ ดังนั้นการตัดชำในบริเวณที่มีแสงรำไรคือ ให้กิ่งตัดชำได้รับแสงประมาณ 50%
7. การใช้สารเคมีหรือฮอร์โมน การใช้สารเคมีหรือฮอร์โมนเร่งราก จะช่วยทำให้พืชออกรากได้เร็วและยังมีปริมาณของรากมากอีกด้วย

เครื่องมือและวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการตัดชำ

1. กรรไกรตัดแต่งกิ่ง
2. มีดขยายพันธุ์หรือคัตเตอร์
3. ภาชนะหรือกระบะชำ
4. วัสดุปักชำ (Rooting Media) ได้แก่ ดินร่วน ทรายหยาบ ขี้เถาแกลบ ปุ๋ยคอก ขุยมะพร้าว พีต มอส เศษซากพืชสับ/ป่น เป็นต้น
5. ส่วนของพืชที่มาใช้ขยายพันธุ์ เช่น ราก ต้นหรือกิ่ง ใบที่มีตาติดและแผ่นใบ เป็นต้น
6. ฮอร์โมนเร่งราก

รูปแบบการตัดชำ
(1) การตัดชำกิ่งแก่ เป็นการตัดกิ่งจากต้นแม่ที่สมบูรณ์ แข็งแรง
ปราศจากโรคและแมลงรบกวน และมีอาหารสะสมภายในกิ่งเพียงพอ ซึ่งจะช่วยในการ ออกรากและแตกยอดของพืชต้นใหม่ พืชที่เหมาะสม เช่น เฟื่องฟ้า คริสต์มาส แคฝรั่ง บานบุรี
การตัดชำกิ่งแก่ มีขั้นตอน ดังนี้

1. ใช้กรรไกรตัดโคนกิ่งเป็นมุมเฉียงต่ำกว่าข้อเล็กน้อย
2. ใช้กรรไกรตัดปลายกิ่งเฉียงขึ้นด้านตาบน
3. ใช้มีดกรีดโคนกิ่ง 3 4 รอย
4. จุ่มโคนกิ่งด้วยฮอร์โมนเร่งการเกิดราก
5. ปักกิ่งเป็นมุม 45 60 องศา
6. เมื่อกิ่งชำออกรากและแตกยอดใหม่ จึงย้ายปลูก

รูปแบบของการตัดชำหรือปักชำ ที่นิยมใช้ มี 4 วิธี ตามลักษณะของชิ้นส่วนพืชที่นำมาตัดชำ คือ
1) การตัดชำกิ่งหรือต้น (Stem Cutting)
2) การตัดชำใบ (Leaf Cutting)
3) การตัดชำราก (Root Cutting)
4) การตัดชำลำต้นและรากพิเศษ (Specialized stem and root Cutting)

1) การตัดชำกิ่งหรือต้น (Stem Cutting)
(1.1) การตัดชำกิ่งกลางอ่อนกลางแก่ เป็นการตัดชำกับพืชใบกว้าง
ประเภทมีใบสีเขียวตลอดปี โดยเฉพาะไม้ดอกไม้ประดับ และไม้ผล บางชนิด เช่น ชบา โกสน ไทร สนปฏิพัทธ์ ชมพู่ ส้ม เป็นต้น ระยะเวลาตัดชำที่เหมาะสม คือ ช่วงกลางฤดูฝนหรือปลายฤดูฝน โดยตัดส่วนที่อยู่ปลายยอดของกิ่ง ให้มีความยาวประมาณ 10 15 เซนติเมตร มีใบติดที่ปลายกิ่ง ประมาณ 3 4 ใบ ส่วนใบล่างให้ริดออกให้หมด เพื่อลดการคายน้ำในกิ่งชำ การตัดกิ่งให้ตัดแบบเฉียง ให้ชิดหรือผ่านข้อหรือส่วนยอดของพืช นิยมใช้ตัดชำไม้ดอกไม้ประดับ เช่น เข็มญี่ปุ่น กุหลาบ มะลิ ยี่โถ ผกากรอง เล็บครุฑ โกสน เป็นต้น โดยตัดให้มีใบติดอยู่มาก ทำให้รากออกได้ง่ายและเร็วกว่าการตัดชำแบบอื่น หากตัดชำกิ่งให้อยู่ภายใต้สภาพความชื้นสูง คงที่และสม่ำเสมอ การตัดชำกิ่งอ่อน ควรให้กิ่งมีความยาว ประมาณ 7 12 เซนติเมตร ถ้ามีดอกติดมาด้วย ควรเด็ดออกให้หมด

การตัดชำกิ่งกลางอ่อนกลางแก่ มีขั้นตอน ดังนี้

1. ใช้กรรไกรตัดกิ่งยาว ประมาณ 4 6 นิ้ว
2. ใช้กรรไกรลิดใบล่างออกให้เหลือใบบน ประมาณ 3 5 ใบ
3. ใช้มีดกรีดโคนกิ่ง 3 4 รอย
4. จุ่มโคนกิ่งด้วยฮอร์โมนเร่งการเกิดราก
5. ปักกิ่งชำในวัสดุปักชำ ลึก 2 ใน 3 ของกิ่ง
6. เมื่อกิ่งชำออกรากและเจริญดีแล้ว จึงย้ายปลูก

(1.2) การตัดชำกิ่งอ่อน เป็นการตัดชำกิ่งพืชที่มีสีเขียว ประเภทไม้เนื้ออ่อนหรือส่วนยอดของพืช นิยมใช้ตัดชำไม้ประดับ เช่น เทียนทอง เข็มญี่ปุ่น กุหลาบ มะลิ ยี่โถ ผกากรอง เล็บครุฑ เป็นต้น การตัดชำด้วยวิธีนี้ จะมีใบติดอยู่มาก รากมักจะออกได้ง่ายและเร็วกว่าการตัดชำแบบอื่น ถ้าปักชำกิ่งให้อยู่ภายใต้สภาพความชื้นสูงคงที่และสม่ำเสมอ การตัดชำกิ่งอ่อน ควรตัดให้มีความยาว ประมาณ 3 5 นิ้ว ถ้ามีดอกติดมา ควรเด็ดออกให้หมด
การตัดชำกิ่งอ่อน มีขั้นตอน ดังนี้

1. ใช้กรรไกรตัดกิ่งยาว ประมาณ 3 5 นิ้ว
2. ใช้กรรไกรลิดใบที่โคนกิ่ง 1 2 ใบ
3. ใช้มีดกรีดโคนกิ่ง 2 3 รอย
4. จุ่มโคนกิ่งด้วยฮอร์โมนเร่งการเกิดราก
5. ปักกิ่งชำให้ตรง ในวัสดุชำ ปักกิ่งลึก 1 ใน 3 ของกิ่ง
6. กิ่งชำเกิดรากและเจริญดี จึงย้ายปลูก

(1.3) การตัดชำพืชอวบน้ำ เป็นวิธีการตัดชำพืชที่เป็นไม้เนื้ออ่อน
ประเภทอวบน้ำ ส่วนใหญ่ใช้กับไม้ดอกไม้ประดับ เช่น ฤาษีผสม แพรเซี่ยงไฮ้ กุหลาบหิน แคคตัส บีโกเนีย เป็นต้น กิ่งที่ตัดมาปักชำ ควรมีความยาวประมาณ 3 5 นิ้ว โดยลิดใบที่โคนกิ่งออก การตัดชำพืชอวบน้ำ ไม่จำเป็นต้องใช้สารเคมีเร่งราก เพราะเป็นพืชที่ออกรากได้ง่าย
การตัดชำพืชอวบน้ำ มีขั้นตอน ดังนี้

1. ใช้กรรไกรตัดกิ่งยาว ประมาณ 3 5 นิ้ว
2. ใช้กรรไกรลิดใบที่โคนกิ่งออก 1 2 ใบ
3. ปักกิ่งชำให้ตรง และ ปักกิ่งลึก 1 ใน 3 ของกิ่ง
4. กิ่งชำเกิดรากและเจริญดี จึงย้ายปลูก

2) การตัดชำใบ (Leaf Cutting) แบ่งออกเป็น 4 วิธี คือ
(1) การตัดชำแผ่นใบ
(2) การตัดชำใบกับก้านใบ
(3) การตัดชำใบที่มีตาติด
(4) การตัดชำส่วนของใบ

(2.1) การตัดชำแผ่นใบ เป็นการตัดใบไปปักชำทั้งใบ โดยวางแผ่นใบให้หงายขึ้น แล้วใช้วัสดุชำ กลบขอบใบเล็กน้อย จะเกิดรากและต้นใหม่บริเวณขอบใบมากมาย นิยมใช้ขยายพันธุ์พืชประเภทโคมญี่ปุ่น กุหลาบหิน เป็นต้น
การตัดชำแผ่นใบ มีขั้นตอน ดังนี้

1. เลือกแผ่นใบที่เจริญเต็มที่
2. วางแผ่นใบหงายขึ้นในวัสดุชำที่ชื้น
3. สังเกตพืชต้นใหม่ที่เกิดขึ้นตามจักใบ
4. พืชต้นใหม่เจริญและแข็งแรง จึงย้ายปลูก

(2.2) การตัดชำใบกับก้านใบ เป็นการตัดใบไปปักชำ โดยให้ก้านใบติดไปด้วย ใช้ได้ผลดีกับพืชประเภท เปปเปอร์โรเมีย ก้ามปูหลุด เป็นต้น
การตัดชำใบกับก้านใบ มีขั้นตอน ดังนี้

1. เลือกใบที่สมบูรณ์และเจริญเต็มที่
2. ใช้กรรไกรตัดก้านใบให้เหลือ ประมาณ 1 นิ้ว
3. ปักลึกเพียงเล็กน้อยในวัสดุชำที่ชื้น
4. พืชต้นใหม่เจริญและแข็งแรงดี จึงย้ายปลูก

(2.3) การตัดชำใบที่มีตาติด เป็นการตัดใบพืชไปปักชำ โดยให้มีส่วนของกิ่งและตาติดไปด้วย จึงเหมาะสำหรับพืชที่ใช้ใบปักชำ แล้วออกราก แต่ไม่แตกยอดเป็นต้นใหม่ ดังนั้น จึงต้องให้มีตาติดไปด้วย เพื่อให้เกิดต้นใหม่ขึ้น เช่น การตัดชำใบโกสน ยางอินเดีย เป็นต้น
การตัดชำใบที่มีตาติด มีขั้นตอน ดังนี้

1. ใช้มีดควั่นกิ่งก่อนตัด 1 สัปดาห์
2. ใช้กรรไกรตัดใบให้ส่วนของกิ่งมีตาติดมาด้วย 1 ตา
3. ปักกิ่งในวัสดุชำลึกระดับตา
4. ท่อนใบออกรากและแตกยอดใหม่ จึงย้ายปลูก

(2.4) การตัดชำส่วนของใบ เป็นการตัดแผ่นใบออกเป็นท่อน ๆ หรือเป็นชิ้น ๆ โดยตัดเส้นใบใหญ่ให้ขาดออกจากกัน ใบที่นำมาตัดชำ จะต้องเป็นใบแก่ ต้นใหม่จะเกิดขึ้นตามบริเวณเส้นใบที่ถูกตัดหรือบริเวณฐานของใบที่ใช้ตัดชำ นิยมใช้กับ ต้นบีโกเนีย และลิ้นมังกร
การตัดชำใบที่มีตาติด มีขั้นตอน ดังนี้

1. ใช้แผ่นใบที่เจริญเต็มที่
2. ใช้มีดตัดเป็นท่อน ยาวประมาณ 3 นิ้ว
3. ปักส่วนของใบในวัสดุชำลึก 1 ส่วนของความยาว
4. สังเกตรากที่เกิดใหม่และต้นสมบูรณ์ จึงย้ายปลูก

3) การตัดชำลำต้นและรากพิเศษ (Specialized stem and root Cutting)
การตัดชำลำต้นและรากพิเศษ เป็นการตัดชำลำต้นและราก ประเภทสะสมอาหาร ซึ่งเป็นส่วนที่อยู่ใต้ดินและเหนือดิน ได้แก่ หัว ราก เหง้า หน่อ และแง่ง พืชผักบางชนิดที่ขยายพันธุ์โดยวิธีนี้ เช่น หัวมันฝรั่ง มันเทศ ขิง ข่า และไม้ดอก ไม้ประดับ บางชนิด เช่น ขิงแดง พลับพลึง ดาหลา บัวสวรรค์ ว่านสี่ทิศ บอนสี เป็นต้น โดยใช้วิธีการแบ่งหรือแยก ตามความเหมาะสมของพืชแต่ละชนิด การที่รากจะพัฒนาเป็นต้นใหม่ได้ นั้น แสดงว่า รากมีตาพิเศษ จึงทำให้เกิดต้นและรากใหม่ การเกิดต้นจะเกิดบริเวณโคนรากก่อน แล้วจึงไปเกิดรากตามบริเวณรากเพิ่มขึ้น
ส่วนการตัดชำราก เป็นการนำรากมาตัดเป็นท่อน แล้วนำไปชำในวัสดุเพาะชำ พืชที่สามารถขยายพันธุ์ด้วยการตัดชำราก ได้แก่ แคแสด สน สาเก เป็นต้น โดยมีขั้นตอนการปฏิบัติ ดังนี้

1. เลือกรากพืช ขนาดประมาณ 1 นิ้ว
2. ใช้กรรไกรตัดเป็นท่อน ยาวประมาณท่อนละ 2 นิ้ว
3. ปักราก เอน ประมาณ 30 องศา โดยให้โคนท่อนราก โผล่เล็กน้อย
4. เมื่อท่อนรากเกิดรากและต้นใหม่ จึงขุดย้ายไปเพาะชำหรือปลูกต่อไป

ที่มา
http://www.kasetporpeang.com/forums/index.phptopic=391.0