จำปี ดอกจำปีกลิ่นหอมชื่นใจ

ดอกจำปีหรือจำปีเป็นไม้ยืนต้นมีอายุประมาน 10 20 ปี ใบหนาสีเขียวเข้ม มนรี ปลายแหลม ริมใบเกลี้ยงนวล ออกดอกตามก้านตามโคนใบที่ยอดของแต่ละกิ่ง ใบละดอก มีสีเขียวจนถึงเหลืองคลีม ดอกจะบานเวลาประมาน 2 3 ทุ่ม จำปีจะออกดอกเมื่อต้นหนึ่งปีขึ่นไป และจะออกดอกมากที่สุดช่วงอายุ 3 5 ปี

ชื่อภาษาอังกฤษ White champaka
ชื่อวิทยาศาสตร์ Michelia X alba DC.
วงศ์ Magnoliaceae
ภาษาท้องถิ่น จุมปี,จุ๋มปี๋ (ภาคเหนือ)

ลักษณะของจำปี
ต้นจำปี เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ลำต้นสูงกว่าใหญ่กว่าจำปาเล็กน้อย ที่มีความสูงประมาณ 10-20 เมตร ลำต้นมีสีน้ำตาลแตกเป็นร่องถี่ๆ กิ่งมีขนสีเทา เปราะและหักง่าย และขยายพันธุ์ด้วยวิธีการตอนกิ่ง และการเพาะเมล็ด

• ใบจำปี มีลักษณะเป็นใบเดี่ยว ใบสีเขียว โคนใบมน ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ใบหนาและมีขนาดใหญ่ กว้างประมาณ 8 เซนติเมตรและยาวประมาณ 20 เซนติเมตร
• ผลจำปี ลักษณะของผลเป็นกลุ่มเมื่อแก่จะแห้งแตก ลักษณะคล้ายทรงไข่หรือทรงกลม บิดเบี้ยวเล็กน้อย ผลแก่มีสีแดงด้านในมีเมล็ดเล็กๆ สีดำประมาณ 1-4 เมล็ด
• ดอกจำปี ลักษณะเป็นดอกเดี่ยวมีกลิ่นหอม มีสีขาวคล้ายกับสีงาช้าง ดอกมีกลีบซ้อนกันอยู่ 8-10 กลีย กลีบดอกจะเรียวกว่าดอกจำปา และมีความยาวประมาณ 2 นิ้ว ส่วนตรงกลางดอกจะมีเกสรเป็นแท่งกลมเล็กๆ ยอดแหลมคล้ายฝักข้าวโพดเล็กๆ โดยดอกจำปีจะออกดอกได้ตลอดทั้งทั้งปี

สรรพคุณของจำปี

• สมุนไพรจำปี ช่วยบำรุงธาตุ (ดอก,ผล)
• ช่วยแก้คลื่นเหียน อาเจียน (ดอก,ผล)
• ดอกจำปี สรรพคุณช่วยบำรุงหัวใจ (ดอก)
• สรรพคุณดอกจำปี ช่วยบำรุงประสาท (ดอก)
• กลีบดอกมีน้ำมันหอมระเหย สามารถใช้ทาแก้อาการปวดศีรษะได้ (กลีบดอก)
• น้ำมันดอกจำปีมีสารที่ออกฤทธิ์ในการสงบประสาทและช่วยต่อต้านเชื้อจุลินทรีย์ (ดอก)
• ช่วยแก้อาการตาบวม (น้ำมันจากดอกจำปี)
• จำปี สรรพคุณช่วยบำรุงโลหิต (ดอก)
• ช่วยแก้ไข้ (เปลือกต้น,ดอก,ผล)
• น้ำที่สกัดจากใบมีฤทธิ์ช่วยระงับอาการไอ หอบได้ แต่ได้แค่เพียงชั่วคราวเท่านั้น (ใบ)
• ใบใช้ต้มแก้หลอกลมอักเสบเรื้อรัง (ใบ)
• สรรพคุณของจำปี ดอกช่วยบำรุงน้ำดี (ดอก)
• ช่วยขับปัสสาวะ (ดอก,ผล)
• ใช้ต้มแก้ต่อมลูกหมากอักเสบ (ใบ)
• ช่วยบำรุงประจำเดือน (แก่น)
• ช่วยขับระดูขาวของสตรี (ใบ)
• ดอกตูมใช้สำหรับการรักษาอาการหลังการแท้งบุตร (ดอกตูม)

ประโยชน์ของจำปี

• ใช้ปลูกไว้เป็นไม้ดอกไม้ประดับ โดยสามารถออกดอกได้ตลอดทั้งปี
• ดอกใช้ทำอุบะ ห้อยชาย พวงมาลัย
• ประโยชน์ของดอกจำปี ดอกใช้บูชาพระได้
• ดอกสามารถนำมาใช้แต่งกลิ่นเครื่องสำอางได้
• ดอกสามารถนำใช้อบเสื้อผ้าให้มีกลิ่นหอมได้
• ประโยชน์ของต้นจำปี เนื้อไม้ของต้นจำปี สามารถนำมาใช้ทำเป็นเครื่องเรือนได้

การขยายพันธุ์
การขยายพันธุ์ จำปี นิยมใช้วิธีตอนกิ่ง โดยจะทำการตอนในช่วงฤดูฝนเพราะจะออกรากดีที่สุด ในฤดูอื่นไม่นิยมการตอนกิ่งเลย ส่วนการเพาะเมล็ดจะไม่นิยมทำกันเพราะการติดเมล็ดยากกว่าจำปา จำปา นิยมขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด เนื่องจากการติดเมล็ดง่ายและมีจำนวนมาก ในปัจจุบันมีการขยายพันธุ์โดยการตอนอีกด้วย เพราะว่าจะได้ต้นที่เจริญเติบโตเร็วกว่าการเพาะเมล็ด แต่ยังไม่นิยมทำกันมากนัก เพราะจำปาจะออกรากยาก เมื่อเราจะตอน จะต้องเตือนกิ่งทิ้งไว้ก่อน จึงจะทำการตอนได้

วิธีการปลูก : พรวนดินและพลิกดินขึ้นตากผสมปุ๋ยคอกและปูนขาวพึ่งไว้ 1 สัปดาห์ จากนั้นก็ขุดหลุมขนาด 1/1/1 เมตร ตากดินให้แห้งแล้วจึงผสมด้วยปุ๋ยคอกมูลสัตว์ 1 ปุ้งกี๋ ไว้กลบลงในหลุม รองก้นหลุมด้วยเศษกระดูกสัตว์ก่อนปลูก หากจะปลูกเพื่อเก็บดอกจำหน่าย ใช้ระยะปลูกระหว่างต้น 4 เมตร ระหว่างแถว 6 เมตร ถ้าเป็นพื้นราบ แต่หากปลูกแบบยกร่องให้ปลูกเป็นแถวเดียว ระยะเวลาที่เหมาะสมกับการปลูกคือ ปลายฤดูฝนตั้งแต่เดือนตุลาคมถึงธันวาคม และก่อนหลังฤดูแล้งคือตั้งแต่เดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม การให้น้ำ หลังปลูกเสร็จแล้วควรรดน้ำทุกวันเช้า-เย็น จนกว่าต้นจะตั้งตัวได้จึงรดน้ำวันละครั้ง แต่หากเป็นหน้าแล้งควรรดน้ำวันละ 2 ครั้ง เนื่องจากหากได้น้ำไม่เพียงพอก็จะออกดอกน้อย การให้ปุ๋ย ควรใส่ปุ๋ยเดือนละครั้ง โดยหยอดเป็นหลุมรอบทรงพุ่มแล้วกลบดิน รดน้ำให้ชุ่ม ส่วนปุ๋ยคอกและปูนขาวให้ใส่ปีละครั้งพร้อมการพรวนดิน

การดูแลรักษา

1. การให้น้ำ จำปี-จำปา เป็นไม้ที่ชอบน้ำมาก แต่อย่าให้น้ำขัง จึงจำเป็นต้องรดน้ำทุกวัน โดยเฉพาะในช่วงฤดูแล้งมาก ๆ อาจต้องรดวันละ 2 ครั้ง ก็ได้ ถ้าให้น้ำไม่เพียงพอจะให้ดอกน้อยลง
2. การให้ปุ๋ย หลังจากจำปี-จำปา ตั้งตัวได้ดีแล้ว (ประมาณ 24 สัปดาห์) ควรมีการใส่ปุ่ยอัตรา 2-3 กก./ต้น/ปี โดยเจาะใส่เป็นหลุม ตามแนวของทรงพุ่ม การใส่ปุ๋ยควรใส่เดือนละครั้ง หลังจากใส่ปุ๋ยแล้วควรรดน้ำตามด้วย นอกจากนี้ยังมีการใส่ปุ๋ย คอกและปูนขาวทุกปีเพื่อปรับสภาพดินให้ดีขึ้น
3. การตัดแต่งกิ่ง เมื่อต้นมีอายุตั้งแต่ 5 ปีขึ้นไป จะมีลำต้นสูง จะต้องตัดแต่งโดยตัดยอดให้ต่ำลง เพื่อให้แตกกิ่งใหม่ สะดวกในการเก็บดอก แล้วควรตัดกิ่งแก่ กิ่งแห้งออกด้วย เพื่อให้ทรงต้นโปร่งไม่เป็นที่สะสมของโรคและแมลง

โรคแมลงและการป้องกันกำจัด

1. โรคใบแก้ว จะพบในจำปา ส่วนจำปีไม่ค่อยพบ สาเหตุเกิดจากการเตรียมดินไม่ดีอาการเหมือนกับโรคใบแก้วของส้ม คือ ใบจะเป็นสีเหลืองบริเวณยอด ส่วนเส้นใบจะเป็นสีเขียว ขนาดดอกเล็กลง และมีสีเปลี่ยนไป การแก้ไข ทำได้โดยการปรับปรุงดินให้มีสภาพดีขึ้นโดยการใส่ปุ๋ยคอก และปูนขาว
2. โรคกิ่งแตก สาเหตุการเกิดโรคยังไม่ทราบว่าเกิดจากอะไร อาการจะพบว่าที่กิ่งและลำต้นเปลือกนอกของกิ่ง จะแตกเต็มไปหมด ทำให้ออกดอกน้อยลง จะพบในต้นที่มีอายุมาก ๆ การแก้ไข ให้โค่นต้นทิ้งแล้วปลูกใหม่
3. หนอน จะทำลายทั้งต้นและดอก ทำให้ใบเหี่ยวและดอกเสียหายถ้าปล่อยไว้ ต้นอาจตายได้ การป้องกันกำจัด ใช้สารเคมีฆ่าแมลง เช่น แลนเนต อโซดริน ริพคอร์ด ฉีดพ่นเดือนละ 1 ครั้ง

การเก็บดอก
การเก็บดอก เมื่อต้นมีอายุประมาณ 1 ปีครึ่ง หรือสูงประมาณ 1-5 เมตร ก็จะเริ่มออกดอกการเก็บดอกจะเก็บเมื่อดอกบาน เวลาในการเก็บไม่พร้อมกัน เนื่องจากการบานของดอกไม่พร้อมกัน ดอกจำปีจะเก็บวันละ 2 รอบ คือ ช่วงเย็น และในตอนเช้ามีด ส่วนจำปาจะเก็บตอนเช้ามีดอย่างเดียว ระยะเวลาจากดอกตูมถึงดอกบานที่เก็บขายได้ ประมาณ 25-30 วัน สิ่งสำคัญในการเก็บดอก คือ ห้ามดึงโดยเด็ดขาดเพราะจะทำให้ยอดหรือขั้วช้ำ จะใช้วิธีการเด็ดแต่ถ้าสูงเกินไปใช้ไม้ทำเป็นง่ามตอนปลาย บิดออกตรงขั้วให้หลุดลงมา

แหล่งอ้างอิง : สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.), กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, หนังสือพรรณไม้สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ เล่ม 3, เว็บไซต์สวนมิตรปราณี, วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี