ผักโขมหนาม ยาพื้นบ้านใช้ทั้งต้น

ผักโขมหนาม ชื่อท้องถิ่นในภาคใต้เรียกว่า ผักโหมหนาม , แม่ฮ่องสอน และกะเหรี่ยง เรียกว่า กะเหม่อลอมี แม่ล้อกู่ , เขมรเรียกว่า ปะตี ส่วนภาคกลางจะเรียกว่า ผักขมสวน เป็นพืชล้มลุก ในตำรายาไทย จะใช้ทั้งต้น ใบ และราก

ชื่อวิทยาศาสตร์ Amaranthus spinosus L.
ชื่อวงศ์ AMARANTHACEAE
ชื่ออื่น บะโด่(ลั้วะ), ด่อเร่น(ปะหล่อง), ผักโขมหนาม(คนเมือง) ผักโหมหนามกะเหม่อลอมี แม่ล้อกู่ ผักขมสวน

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

• ต้น เป็นพรรณไม้ล้มลุก ที่มีลำต้นตั้งตรง และแตกกิ่งก้านสาขามากมาย ตามโคนต้นจะเรียบและเป็นมันแต่ส่วนปลายนั้นจะมีขนปกคลุมอยู่บ้างประปรายลำต้นมีสีเขียว เป็นมัน แต่บางทีก็มีสีแดง สูงประมาณ 1-2 ฟุตเป็นพรรณไม้ที่อายุแค่ปีเดียว
• ใบ เป็นไม้ใบเดี่ยว ออกสลับกันไปตามข้อต้น ลักษะของใบจะเป็นรูปหอก ปลายแหลม
  โคนใบสอบเข้าหาก้านใบ ขอบใบเป็นคลื่นทั้งสองด้าน และที่สังเกตได้ง่ายคือที่โคนก้านใบจะมีหนามแข็งอยู่ 1 คู่ ใบกว้างประมาณ 0.5-1.5 นิ้วยาว 1.5-4 นิ้วมีสีเขียว
• ดอก จะออกเป็นช่อที่ปลายกิ่งและตามง่ามใบ ซึ่งดอกนี้เพศผู้และเมียจะแยกกันอยู่คนละดอก ดอกเพศเมียจะออกอยู่ตามง่ามใบในลักษณะเป็นกลุ่ม ส่วนเพศผู้ออกตรงปลายกิ่งเป็นเส้นกลม
  ดอกมีกลีบอยู่ 5 กลีบ สีเขียวอ่อนออกสีขาวหรือสีเขียว
• ผล จะมีลักษณะเป็นรูปมนรี เมื่อแก่ผลนี้จะแตกออก มองเห็นเมล็ดในได้ชัด ซึ่งมีขนาดเล็กสีดำ

การขยายพันธุ์ : เป็นพรรณไม้กลางแจ้ง ขึ้นได้ในดินทั่ว ๆ ไป ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด

การใช้ประโยชน์

• ใบ ยอดอ่อน และดอก นึ่งกิน คั่ว หรือผัด(ลั้วะ)
• ยอดอ่อน นำไปประกอบอาหาร เช่นแกงใส่เนื้อหมู(ปะหล่อง)
• ต้นอ่อน นำไปแกง(คนเมือง)

สรรพคุณ
ยาพื้นบ้านล้านนาใช้ รากเผาไฟพอข้างนอกดำ จี้ที่หัวฝี ช่วยให้ฝีที่แก่แตก ทั้งต้น ผสมข้าวโพดทั้งต้น ต้มน้ำดื่มแก้บวม ยาพื้นบ้านใช้ ทั้งต้น ต้มน้ำดื่ม ขับปัสสาวะ แก้ตกเลือด แน่นท้องและขับน้ำนม มีรายงานวิจัยว่า ทั้งต้นมีฤทธิ์ลดการบีบตัวของลำไส้เล็ก รากต้านสารพิษที่ทำลายตับ พบรายงานจากประเทศบราซิลว่า พืชนี้เป็นพิษต่อวัว ควายและม้า ทำให้มีอาการเซื่องซึม เบื่ออาหาร น้ำหนักลด ท้องเสียกลิ่นเหม็นมาก บางครั้งมีเลือดปนในอุจจาระ

ผักโขมหนาม หรือผักโหมหนาม ทั้งต้น แก้ตกเลือด แก้แน่นท้อง ขับน้ำ ขับปัสสาวะ ใบ ฟอกเลือด ฟอกแผล ราก ใช้รักษาอาการคันที่ผิวหนัง โดยการนำมาอาบ เป็นยาระบายสำหรับเด็ก ตำพอกปิดแผลที่เป็นหนอง แก้น้ำร้อนลวก

ข้อห้ามใช้ : สตรีที่มีครรภ์ หรือในขณะที่มีประจำเดือนห้ามรับประทาน

ที่มา
เต็ม สมิตินันทน์,2544. ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย. ส่วนพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิชาการป่าไม้ กรมป่าไม้, กรุงเทพฯ.
ลักษณะ http://www.pharmacy.mahidol.ac.th/siri/index.phppage=search_detail