พืชอาหารสัตว์แต่ละชนิดสามารถปรับตัว เจริญเติบโตและให้ผลผลิตสูงภายใต้สภาพแวดล้อมของพื้นที่ที่แตกต่างกัน เช่น ปริมาณน้ำฝน อุณหภูมิ ความชื้น ช่วงแล้ง คุณสมบัติทางกายภาพและเคมีของดิน ฯลฯ ดังนั้น การปลูกพืชอาหารสัตว์ให้ได้ผลดี จำเป็นต้องคัดเลือกพันธุ์หญ้าหรือถั่วอาหารสัตว์ให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่โดยพิจารณาดังนี้
1. ภาคกลาง
- 1.1 พื้นที่ลุ่ม มีน้ำอุดมสมบูรณ์ ดินส่วนใหญ่เป็นดินเหนียว ระบายน้ำไม่ดี และน้ำท่วมขังในช่วงฤดูฝน ควรปลูกหญ้ามอริซัส หญ้าซีตาเรีย แต่ถ้าดินมีความอุดมสมบูรณ์ต่ำควรปลูกหญ้าพลิแคทูลั่ม สำหรับบริเวณพื้นที่ในเขตชลประทานซึ่งสามารถควบคุมน้ำได้และมีทางระบายน้ำ สามารถปลูกพืชที่มีศักยภาพในการให้ผลผลิตสูง เช่น หญ้าเนเปียร์ หญ้าเนเปียร์แคระ หญ้าเนเปียร์ยักษ์ หญ้ากินนีสีม่วง หญ้าเฮมิล หญ้าซอกั้ม หญ้าสปีดฟีด หญ้าไข่มุก หญ้านิวตริฟีด และถั่วไมยรา
- 1.2 พื้นที่ดอน ในบริเวณภาคกลางสามารถปลูกพืชอาหารสัตว์ได้หลายชนิด อาทิเช่น หญ้า กินนีสีม่วง หญ้ากินนี หญ้าเฮมิล หญ้าเนเปียร์ หญ้าเนเปียร์แคระ หญ้าเนเปียร์ยักษ์ หญ้าซอกั้ม หญ้ารูซี่ ถั่ว เซนโตรซีมา ถั่วเวอราโนสไตโล ถั่วแกรมสไตโล และถั่วไมยรา สำหรับบริเวณริมรั้วบ้าน หัวไร่ปลายนาหรือหลังบ้าน ควรจะปลูกพืชตระกูลถั่วยืนต้น เช่น กระถิน ทองหลาง แค และประดู่เนื้ออ่อน เพื่อใช้เป็นอาหารเสริมโปรตีนซึ่งจะมีประโยชน์มากในฤดูแล้ง
2. ภาคเหนือ
- 2.1 พื้นที่เขตชลประทาน จะมีแหล่งน้ำเพียงพอสำหรับใช้ขณะฝนทิ้งช่วง ควรปลูกหญ้าเน-เปียร์ หญ้าเนเปียร์แคระ หญ้าเนเปียร์ยักษ์ หญ้ากินนีสีม่วง หญ้าซอกั้ม หญ้าจัมโบ้ หญ้าสปีดฟีด ถั่วเซนโตรซี-มา ถั่วเวอราโนสไตโล ถั่วแกรมสไตโล และถั่วไมยรา สำหรับบริเวณพื้นที่มีน้ำท่วมขังในฤดูฝนควรปลูกหญ้า มอริซัสและหญ้าซีตาเรีย
- 2.2 พื้นที่ดอน ดินร่วนปนทรายมีพืชอาหารสัตว์ที่สามารถเจริญเติบโตได้ดี ได้แก่ หญ้ากินนี หญ้ากินนีสีม่วง หญ้าเฮมิล หญ้ากรีนแพนิค หญ้าซิกแนลเลื้อย หญ้าซิกแนลนอน หญ้าสตาร์ ถั่วเวอราโนสไตโล ถั่วเซนโตรซีมา และกระถิน
- 2.3 พื้นที่บนดอยหรือที่สูง ควรจะปลูกหญ้าซีตาเรีย หญ้าสตาร์ และถั่วกรีนลีฟเดสโมเดียม และควรจะปลูกหญ้าแฝกเป็นแนวขวางความลาดเทเพื่อป้องกันการชะล้างพังทลายของดินอีกทางหนึ่ง
- 2.4 พื้นที่ป่าโปร่งหรือบริเวณที่มีร่มเงาไม่หนาทึบเกินไป สามารถปลูกหญ้ากินนีสีม่วง หญ้ากินนี หญ้าเฮมิล หญ้ากรีนแพนิค หญ้ากินนี หญ้าซิกแนลเลื้อย หญ้ารูซี่และถั่วเซนโตรซีมา
- 2.5 พื้นที่นาภายหลังเกี่ยวข้าว ขณะที่ดินยังมีความชื้นพอสมควรสามารถปลูกถั่วพุ่มได้
- 2.6 พื้นที่ในสวนไม้ผล ไม้ยืนต้น อาจจะปลูกหญ้ากินนี หญ้ากินนีสีม่วง และหญ้าเฮมิล
3. ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
- 3.1 พื้นที่ดินร่วนปนดินเหนียว มีความอุดมสมบูรณ์ปานกลาง เช่น ชุดดินปากช่อง ชุดดินพระพุทธบาท เหมาะสมสำหรับปลูกพืชอาหารสัตว์หลายชนิด เช่น หญ้ากินนีสีม่วง หญ้ากินนี หญ้าเฮมิล หญ้า เนเปียร์ หญ้าเนเปียร์แคระ หญ้าเนเปียร์ยักษ์ หญ้านิวตริฟีด หญ้าซอกั้ม หญ้ารูซี่ หญ้าซิกแนลนอน หญ้า ซิกแนลเลื้อย ถั่วเซนโตรซีมา ถั่วเวอราโนสไตโล ถั่วแกรมสไตโล ถั่วไมยรา และไม้ตระกูลถั่วยืนต้น เช่น กระถิน ถั่วมะแฮะ และทองหลาง
- 3.2 พื้นที่ดินร่วนปนทรายหรือดินเนื้อหยาบ ความอุดมสมบูรณ์ต่ำ เช่น ชุดดินโคราช ชุดดินอุบล ฯลฯ พืชอาหารสัตว์ที่สามารถเจริญเติบโตได้ดีพอสมควรในบริเวณนี้ได้แก่ หญ้าซิกแนลเลื้อย หญ้าซิก- แนลนอน หญ้ากินนี หญ้ารูซี่ ถั่วลิสงนา ถั่วเวอราโนสไตโล ถั่วแกรมสไตโล พืชตระกูลถั่วยืนต้น ได้แก่ ถั่ว มะแฮะ ทองหลาง และกระถิน สำหรับในบริเวณที่มีน้ำท่วมขังเป็นบางครั้งในฤดูฝน ควรปลูกหญ้าพลิแคทูลั่มซึ่งนอกจากจะทนแล้งได้ดีแล้วยังทนต่อน้ำขังด้วย
- 3.3 บริเวณคันนาและพื้นที่ไหล่ถนน ควรใช้ถั่วเวอราโนสไตโลปลูกคลุมดินสำหรับบริเวณพื้นที่ มีความลาดชันมากและมีการชะล้างพังทลายของดินสูง ควรปลูกหญ้าแฝกเป็นแนวขวางความลาดเทของพื้นที่
4. ภาคใต้
- 4.1 พื้นที่ลุ่ม มีน้ำท่วมขังในฤดูฝนสามารถปลูกหญ้ามอริซัสและหญ้าพลิแคทูลั่มได้สำหรับบริเวณที่ควบคุมน้ำไม่ให้ท่วมขังได้ ควรปลูกหญ้าเนเปียร์ หญ้าเนเปียร์แคระ หญ้าเนเปียร์ยักษ์และหญ้าซีตาเรีย
- 4.2 พื้นที่ดอนและดินร่วน มีพืชอาหารสัตว์หลายชนิดที่สามารถเจริญเติบโตได้ดี เช่น หญ้า ซิกแนลเลื้อย หญ้าซิกแนลนอน หญ้าโคไร หญ้ารูซี่ หญ้ากินนี ถั่วเซนโตรซีมา ถั่วแกรมสไตโล กระถินและทองหลาง
- 4.3 พื้นที่ดินทรายจัด ไม่อุ้มน้ำและมีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ เช่น ชุดดินบ้านทอน ฯลฯ ควรปรับปรุงดินด้วยการปลูกหญ้าซิกแนลตั้งในระยะ 2-3 ปีแรก แล้วไถกลบก่อนที่จะปลูกพืชอาหารสัตว์พันธุ์ดีตามต้องการ อาทิเช่น หญ้ากินนี หญ้าซิกแนลเลื้อย หญ้าซิกแนลนอน หญ้ารูซี่ ถั่วเวอราโนสไตโลและถั่วแกรม-สไตโล
- 4.4 พื้นที่ดินพรุ มีปริมาณอินทรีย์วัตถุสูง เป็นดินกรดจัดและมีน้ำท่วมขังในฤดูฝน จะมีเพียงหญ้าพื้นเมือง เช่น หญ้าชันกาดและหญ้าปล้อง ที่สามารถเจริญเติบโตได้สำหรับบริเวณพื้นที่ที่มีการปรับปรุงดินแล้วสามารถปลูกหญ้ามอริซัสเพื่อตัดให้สัตว์กิน ส่วนบริเวณพื้นที่ของพรุที่สามารถควบคุมน้ำได้ควรปลูกหญ้า ซิกแนลเลื้อยและซิกแนลนอน
- 4.5 พื้นที่บริเวณร่มเงาไม้ผลและไม้ยืนต้น ในแหล่งที่เป็นดินร่วนปนดินเหนียวและฝนตกชุกควรปลูกหญ้ามอริซัส สำหรับในสวนมะพร้าวมีร่มเงาไม่หนาทึบสามารถปลูกหญ้ากินนี หญ้าโคไร หญ้าซิกแนล-เลื้อย หญ้ารูซี่ ถั่วเซนโตรซีมาแลถั่วเวอราโนสไตโล ส่วนในสวนยางพาราและสวนปาล์มน้ำมันที่มีร่มเงาหนาทึบกว่า ใช้หญ้ากินนี หญ้าเฮมิล ถั่วเซนโตรซีมา ถั่วคนทีดิน
พันธุ์พืชอาหารสัตว์ที่เหมาะสม
พื้นที่ลุ่ม
- ดินเหนียว 1. หญ้าขน หญ้าซิตาเรีย
- ดินร่วนปนทราย – ดินทราย 2. หญ้าพลิแคททูลั่ม หญ้าซิกแนลเลื้อย หญ้าอะตราตั้ม
- ดินพรุหรือดินกรดจัด 3. หญ้าชันกาด หญ้าปล้อง
พื้นที่ชลประทาน
- ดินเหนียว – ร่วนเหนียวปนทราย (ความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างต่ำ 1. หญ้า: แพงโกล่า,เนปียร์, เนเปียร์แคระ, เนเปียร์ยักษ์, กินนีสีม่วง, ซอกั้ม ถั่ว : ไมนรา,เซนโตรซีมา,ลิสงเถา
- ดินทราย (ความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างต่ำ) 2. หญ้า: : ซอกั้ม, กินนีสีม่วง ถั่ว: ฮามาต้า, ท่าพระสไตโล,กระถิน, ทองหลาง, แค, มะแฮะ
พื้นที่อาศัยน้ำฝน
- พื้นที่ดอนดินร่วนปนดินเหนียว-ดินร่วนปนทราย
หญ้า: กินนีสีม่วง, รูซี่, ซิกแนลตั้ง, ซิกแนลนอน,ซิกแนลเลื้อย, ซอกั้ม, มูลาโต้ ถั่ว: ฮามาต้า, ท่าพระสไตโล, กระถิน, ทองหลาง, แค, มะแฮะ
- พื้นที่ดอนดินทราย หญ้า: ซิกแนลนอน,ซิกแนลเลื้อย, รูซี่, มูลาโต้ ถั่ว: ฮามาต้า, ท่าพระสไตโล, กระถิน, มะแฮะ, คาวาลเคด
พื้นที่สูงหรือบนดอย หญ้า: ซีตาเรีย, สตาร์, แฝก, ซิกแนลตั้ง, ซิกแนลนอน ถั่ว: กรีนดีฟเดสโมเดียม
พื้นที่ร่มเงา
- ป่าโปร่ง หญ้า: กินนีสีม่วง, ซิกแนยลเลื้อย,รูซี่, กรีนแพนิค ถั่ว: เซนโตรซีมา, ลิสงเถา
- ในสวนผลไม้ยืนต้น หญ้า: กินนีสีม่วง ถั่ว: เซนโตรซีมา, ลิสงเถา, คนทีดิน
- สวนยางพาราอายุมากกว่า 7 ปี หญ้า: กินนีสีม่วง ถั่ว: เซนโตรซีมา, ลิสงเถา, คนทีดิน
- สวนยางพาราเริ่มปลูกถึงอายุ 7ปี และสวนมะพร้าว 4.หญ้า: ไคโร, ซิกแนลเลื้อย,รูซี่,แฝก,กินนีสีม่วง ถั่ว: ฮามาต้า, ลิสงเถา
บริเวณคันนาและพื้นที่ไหล่ถนน หญ้า: รูซี่ ถั่ว: ฮามาต้า, ลิสงเถา
ที่มา
กองอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์