มะกอกน้ำ ผลไม้บำรุงสุขภาพ

มะกอกน้ำ ผลเล็กสีเขียว รสเปรี้ยวอมฝาด มีวิตามินเอสูง จะรับประทานเป็นผลไม้จิ้มพริกกะเกลือ ดอง เชื่อม หรือทำเป็นน้ำผลไม้ก็ได้ ทำให้ชุ่มคอ แก้ร้อนในและกระหายน้ำ ชอบขึ้นอยู่ใกล้น้ำ ทั่วไปทุกแห่งหน โดยเฉพาะในพื้นที่ภาคกลางของประเทศซึ่งส่วนใหญ่เป็นป่าที่ราบต่ำมาก่อน ผลแก่ลอยไปตามน้ำได้ไกล การกระจายพันธุ์จึงเป็นไปได้ดี

ชื่อวิทยาศาสตร์ Elaeocarpus hygrophilus Kurz
ชื่อวงศ์ ELAEOCARPACEAE
ชื่อสกุลไม้ Elaeocarpus L.
ชื่ออื่น มะกอก(กลาง กอกฤก กูก กอกหมอง(เหนือ) กอกเขา(ใต้-นครศรีธรรมราช) กอก(ใต้) มะกอกดง ไพแซ มะกอกฝรั่ง หมากกอก (อุดร-อีสาน) กระไพ้ย ไพ้ย(กระเหรี่ยง-กาญจนบุรี) สารภีน้ำ สีชัง

ลักษณะทั่วไป
ต้นไม้ เป็นไม้ต้น ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง สูง 8 – 10 ม. เรือนยอด เป็นพุ่มกลม โปร่ง แตกกิ่งต่ำ สัดส่วนของเรือนยอด 70% ของลำต้น จึงมักพบว่ามีหลายลำต้นในต้นเดียวกัน (หลายนาง) ลำต้นมีเปลือกนอก สีเทา มีลายขาวของเราติดอยู่ทั่วไป เปลือกใน สีแดงอ่อน ๆ

• ใบ ใบเดี่ยว เรียงแบบบันไอเวียนห่าง ๆ รูปไข่กลับ หรือขอบขนานแกมไข่กลับ กว้าง 2 – 3 ซม. ยาว 5.5 – 8.5 ซม. ปลายใบมน โคนใบสอบแคบ ขอบใบหยักมนตื้น ๆ และห่าง ๆ ใบเกลี้ยงก้านใบสีแดง ยาว 1 – 2 ซม. เส้นแขนงใบจำนวน 7 – 9 คู่ ออกเรียงสลับไม่เป็นระเบียบ ปลายเส้นแขนงโค้งไปจรดเส้นถัดไป เส้นย่อยเป็นร่างแหชัดเจน ใบอ่อน สีเขียวอ่อน ใบแก่ สีเขียวเข้มและก่อนร่วงเปลี่ยนเป็นสีส้มแดง
• ดอก ออกเป็นช่อตามง่ามใบ ยาว 4 – 5 ซม. มีขนสีขาวเป็นเงา กลีบรองกลีบดอก 5 กลีบ มีขนาดยาวกว่ากลีบดอกเล็กน้อย ขอบกลีบจักเป็นฝอย ลึกประมาณครึ่งหนึ่งของความยาว ไม่มีขน เกสรผู้จำนวนมาก มีขนสั้น ๆ รังไข่มีขนหยิกเป็นมัน ภายในมี 2 – 5 ช่อง แต่ละช่องมีไข่อ่อน 2 หน่วย หรือมากกว่า
• ผล ผลสด รูปรี ยาวประมาณ 2 – 3 ซม. สีเขียวอ่อน เนื้อนุ่ม เนื้อรับประทานได้ รสเปรี้ยว ๆ ฝาด ๆ เมล็ดแข็งมีเมล็ดเดียว รูปรี ปลายแหลมทั้งสองด้าน ผิวเมล็ดขรุขระ ผลอ่อน สีเขียวนวล ๆ ผลแก่ สีเขียวอมเหลือง

ระยะเวลาในการออกดอกและเป็นผล ระหว่างเดือน เมษายน-พฤษภาคม และเป็นผลระหว่างเดือน ตุลาคม-ธันวาคม
การขยายพันธุ์ นิยมใช้เมล็ด และการตอนกิ่ง ปัจจุบันนิยมปลูกเป็นไม้ผลยืนต้นทางเศรษฐกิจที่มีผลิผลิตสูงสม่ำเสมอ และ ราคาดีมาก ปลูกได้ง่าย เติบโตเร็ว

การใช้ประโยชน์
ด้านเป็นพืชอาหาร มีส่วนที่เป็นอาหารคือ

• ผล ผลแก่มีรสฝาดอมเปรี้ยว นิยมนำไปทุบพอยุบตัวแล้วต้มดองเป็นผลมะกอกดอง ใสน้ำตาลพอหวานปะแล่ม ๆ อมเปรี้ยว รสฝาดจะหายไป เป็นผลไม้ดองที่สุภาพสตรีนิยมกันมากที่สุด ด้วยเหตุนี้ มะกอกน้ำจึงมีการปลูกและจำหน่ายผลกันมาก มีตลาดแน่นอน ราคาสูง ไม่เน่าเสีย

ปริมาณคุณค่าสารอาหาร กองโภชนาการ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณะสุข ได้รายงานไว้ในปี พ.ศ. 2530 ว่าคุณค่าสารอาหารของผลมะกอกน้ำในส่วนที่กินได้ 100 กรัม ที่มีประโยชน์ต่อร่างกายประกอบด้วย

• พลังงาน 86 แคลอรี
• น้ำ 75.8 กรัม ไขมัน 0.3 กรัม
• คาร์โบไฮเดรต 22.3 กรัม
• เยื่อใยในอาหาร 0.5 กรัม
• โปรตีน 1.0 กรัม
• แคลเซียม 14 มิลลิกรัม
• ฟอสฟอรัส 35 มิลลิกรัม
• เหล็ก 0.9 มิลลิกรัม
• วิตามินเอ 375 หน่วยสากล (I.U.)
• วิตามินบี1 0.09 มิลลิกรัม
• วิตามินบี2 0.05 มิลลิกรัม
• วิตามินซี 49 มิลลิกรัม
• ไนอะซิน 0.4 มิลลิกรัม

ด้านสมุนไพร ส่วนที่ใช้เป็นสมุนไพรและมีสรรพคุณคือ
เปลือกต้น รสเฝื่อน เปลือกแห้งชงน้ำดื่มกินเป็นยาฟอกเลือดหลังการคลอดบุตร
ผล รสฝาดเปรี้ยวหวาน ทำให้ชุ่มคอ แก้กระหายน้ำ โดยนำส่วนที่เป็นเนื้อ (mesocarp) ไปดองหรือเชื่อม

ด้านการเป็นไม้ประดับ ความน่าสนใจของไม้ต้นนี้ คือเป็นไม้ที่ชอบขั้นในที่ชุ่มชื้น ใกล้น้ำหรือน้ำท่วมขังก็ไม่ตาย แม้จะใช้เวลานานหลายเดือน ปลูกง่ย โตเร็ว เรือนยอดเป็นพุ่มกลมกว้างและโปร่ง มีดอกดกขาวเต็มต้น ผลแก่ดอกเปรี้ยวเค็มเป็นที่นิยมมากในหมู่สตรี พัฒนาเชิงพาณิชย์ได้ดี

สายพันธุ์

• พันธุ์เกษตร. พันธุ์แก้มแหม่ม. พันธุ์ก้นแป้น.
• พันธุ์ผลก้นแป้นผลใหญ่เมล็ดเล็กดีกว่าพันธุ์ผลก้นแหลม

การขยายพันธุ์
ตอน (ดีที่สุด). ปักชำ. ทาบกิ่ง. เสียบยอด เมล็ด การตอนกิ่ง

ฤดูกาล(เก็บเกี่ยว) ยอดอ่อน ใบอ่อน ออกในฤดูฝนและออกเรื่อยๆ ผลเริ่มออกในฤดูหนาว