ส้มกบ ผักแว่น

ส้มกบ หรือเรียกอีกชื่อหนึ่งว่าผักแว่นเมืองจีน มีสรรพคุณใช้แก้เจ็บคอได้ดีพอควรหาได้ง่าย เพราะชอบขึ้นตามดินที่ชุ่มชื้นทั่ว ๆ ไป ส้มกบก็เป็นต้นไม้อีกต้นที่ใช้แก้เจ็บคอ และบรรเทาอาการปวดฟันได้ด้วย

ชื่อวิทยาศาสตร์ Oxalis corniculata Linn.
ชื่อพ้อง Oxalis repens Thunb.
ชื่อวงศ์ Oxalidaceae
ชื่ออื่นๆ ผักแว่น ส้มกบ ผักแว่นเมืองจีน (กลาง) สังส้ม (แพร่) ส้มดิน หญ้าตานทราย ส้มสังก๋า (เหนือ) ส้มสามตา ส้มสามง่า เกล็ดหอยจีน (กรุงเทพฯ)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
พืชล้มลุกอายุหลายปี เป็นไม้เถาขนาดเล็กเลื้อยไปตามพื้นดิน มีรากออกตามข้อ ลำต้นยาว 5-20 เซนติเมตร ลำต้นเล็กสีแดง ฉ่ำน้ำ ไม่แตกกิ่งก้าน ชอบขึ้นตามที่ลุ่มต่ำชื้นแฉะ ใบ เป็นใบประกอบมี 3 ใบย่อย ออกที่ปลายยอด แบบเรียงสลับ ใบย่อยทั้งสามออกแบบสมมาตร ใบย่อยรูปหัวใจกลับ กว้าง 5-18 มิลลิเมตร ยาว 4-20 มิลลิเมตร โคนใบสอบ ปลายใบเว้า ขอบใบเรียบ แผ่นใบเรียบ มีขนสั้นนุ่มทั้งสองด้าน ก้านใบยาว 4-10 เซนติเมตร หูใบมีขนาดเล็ก รูปสามเหลี่ยมมุมฉากถึงรูปคล้ายติ่งหู ดอกเล็กสีเหลืองสด ออกดอกเดี่ยวหรือเป็นช่อซี่ร่มเล็ก 1-5 ดอก มีดอกไม่มาก ออกที่ซอกใบหรือปลายยอด ก้านช่อดอกยาวได้ถึง 20 เซนติเมตร ใบประดับรูปใบหอกแกมเส้นตรงขนาด 2-4 1 มิลลิเมตร กลีบดอก 5 กลีบ สีเหลืองสด รูปไข่กลับแกมขอบขนาน กว้าง 2-6 มิลลิเมตร ยาว 4-10 มิลลิเมตร โคนเชื่อมติดกัน กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ รูปหอกแกมขอบขนาน ขนาด 3.5-5 1.2-2 มิลลิเมตร มีขนครุยที่ขอบกลีบ โดยเฉพาะที่ปลายกลีบ ก้านดอกย่อยยาว 4-15 มิลลิเมตร มีขนแข็งเอนหนาแน่น ผล เป็นผลแห้งแบบแคปซูล แก่แล้วแตกออกได้ตามแนว ผลรูปทรงกระบอกแคบ มีสันตามยาวผล 5 สัน ปลายผลแหลม ปกคลุมด้วยขน กว้าง 2-4 มิลลิเมตร ยาว 10-25 มิลลิเมตร มีกลีบเลี้ยงติดอยู่ที่ขั้วผล เมล็ดรูปไข่ แบน รูปขอบขนานแกมรูปไข่ขนาด 1-1.5 0.8-1 มิลลิเมตร สีน้ำตาลถึงสีน้ำตาลแดง มี 5-11 เมล็ดต่อช่อง พบขึ้นได้ทั่วไปตามที่โล่ง มักขึ้นเป็นวัชพืช โดยเฉพาะบริเวณที่ชื้น หรือมีน้ำขังตื้นๆ ตามข้างทาง ทุ่งหญ้าหรือในสวน จนถึงระดับความสูงประมาณ 1,500 เมตร ออกดอกและติดผลช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงตุลาคม

สรรพคุณ
ตำรายาไทย ใบ เป็นยาเย็นดับพิษ มีรสเปรี้ยว เป็นยาธาตุ เจริญอาหาร ใช้ทาภายนอก เพื่อขจัดตาปลา หูด และเนื้อปูดชนิดอื่นๆ โขลกกับสุราใช้กากปิดแก้ปวดฝี แก้บวม ชุบสำลีอมข้างแก้ม แก้ฝีในคอ แก้ต่อมทอนซิลอักเสบ แก้ไข้ เป็นยาถอนพิษทั่วไป น้ำคั้นจากใบ แก้เจ็บคอ การกินใบมากทำให้คลื่นไส้ได้ ทั้งต้น รสเย็น เปรี้ยวเค็มหวานเล็กน้อย ดับพิษร้อนใน แก้ฝีในคอ แก้อาเจียนเป็นเลือด ตำพอกเท้าแก้ปวด ถอนพิษทำให้เย็น ตำอมแก้ฝีในคอ แก้ช้ำใน ฟกช้ำ แก้ปวดท้อง แก้หวัดร้อน แก้ปวดเมื่อยรูมาติก แก้อุจจาระเป็นเลือด ปัสสาวะเป็นเลือด แก้เคล็ดขัดยอก เจ็บคอ ปวดฟัน ใช้หยอดตาแก้เจ็บตาระคายเคือง ตำกับต้นกะเม็งทาแก้ปากนกกระจอก

ในอินโดนีเซียใช้ ใบ ผสมหัวหอมและเกลือ รับประทานแก้ปวดท้อง
ในออสเตรเลียพืชนี้ทำให้แกะตาย โดยมีอาการตัวสั่น และเดินไม่ตรงทาง เนื่องจากแคลเซียในเลือดลดลง

ตำรับยา :

1. แผลไฟลวก นำต้นสดมาแล้วล้างให้สะอาดตำให้ละเอียดผสมกับน้ำมันพืชทาตรงบริเวณที่เป็นนั้น
2. แผลฟกบวมช้ำ ใช้ต้นสด 60 กรัมตำให้ละเอียดทาตรงบริเวณที่เป็น หรือจะใช้ผสมกับน้ำตาลแดงต้มกินก็ได้โดยใช้ปริมาณเท่ากัน
3. ไอ หอบ ใช้ต้นสดต้มผสมกับข้าวกินวันละ 3 ครั้ง
4. เจ็บคอ ใช้ต้นสด 30-60 กรัมผสมเกลือเล็กน้อยแล้วตำให้ละเอียด เอาผ้าห่อไว้แล้วอบ
5. เลือดกำเดาออก ใช้ต้นสดตำให้ละเอียดแล้วอุดรูจมูกไว้
6. บิด ให้ใช้ต้นแห้งบดเป็นผง กินกับน้ำสุก กินครั้งละ 15 กรัม
7. โรคเรื้อน ใช้ต้นแห้ง 6-10 กรัมต้มน้ำกิน
8. ดีซ่านตัวเหลือง ใช้ต้นสด 30-45 กรัมต้มน้ำกินวันละ 2 ครั้ง
9. หนองใน ปัสสาวะเป็นเลือด นำต้นสดมาคั้นเอาน้ำแล้วผสมกับน้ำผึ้งกิน
10. อาเจียนเป็นเลือด หรือกระอักเลือด ใช้ต้นแห้ง 12 กรัม ผสมกับเกลือเล็กน้อยต้มกับน้ำกิน
11. ฝีที่เต้านม ใช้ต้นแห้ง 15 กรัมต้มน้ำกินแล้วเอากากที่เหลือนั้นตำพอก
12. รากฟันเป็นหนอง ใช้ต้นสดผสมเกลือเล็กน้อย แล้วตำและนำมาคั้นเอาแต่น้ำ ทาบริเวณที่เป็นวันละ 3-5 ครั้ง

ข้อมูลทางคลีนิค :

1. ตับอักเสบชนิดที่ติดต่อได้ จากการรักษาคนไข้ 20 กว่าราย ผลออกมาได้ผลดีมาก โดยการใช้ต้นสด 30 กรัมตุ๋นกับเนื้อหมู 30 กรัม (ไม่ติดมัน) กินวันละ 1 ครั้งติดต่อกัน 7 วัน
2. โรคนอนไม่หลับ จากการรักษาคนไข้ 5,000 ราย ผลที่ออกสามารถสงบประสาทและทำให้นอนหลับได้ โดยการใช้ต้นสดผสมกับ ซ่งจำสด 1 กก. น้ำ 8 ลิตรต้มให้เดือดนานถึง 1 ชม. แล้วนำไปกรองเอาแต่น้ำเก็บไว้ในภาชนะ เสร็จแล้วอีกภาชนะหนึ่งจะมีพุทราจีน 0.5 กก. กับน้ำ 2 ลิตร ต้มจนเดือดนาน 1 ชม. แล้วนำไปกรองเอาแต่น้ำ และนำสิ่งที่กรองทั้งสองชนิดนี้มาผสมกัน ใส่สารกันบูดกับน้ำตาลทรายลงไป แบ่งกินครั้งละ 15-20 มล. วันละ 3 ครั้ง

ข้อมูลทางเภสัชวิทยา :
ในออสเตรเลียนั้น ต้นส้มกบนี้มีพิษต่อแกะ เมื่อกินเข้าไปแล้วจะทำให้แกะเดินโซเซ และล้มตายไปในที่สุด น้ำคั้นจากต้น มีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อ Staphylococcus aureus และแบคทีเรียพวกแกรมบวกอื่นอีกด้วยแต่จะไม่มีผลต่อ Escherichia coli

สาร เคมีที่พบ :
ลำต้นมี malic acid ในใบมีเกลือ oxalate อยู่จำนวนมากประมาณ 12% (ในน้ำหนักแห้ง) และนอกจากนี้ยังมี citric acid และ tartaric acid อยู่เป็นจำนวนมากอีกด้วย มีแครอทีน 3.6% แคลเซี่ยม 5.6% และวิตามินซี 125 มก.%
องค์ประกอบทางเคมี
ใบพบสาร tartaric acid, citric acid, acid potassium oxalate, วิตามินซี, carotene

การขยายพันธุ์ : เป็นพรรณไม้กลางแจ้ง ที่ขึ้นได้ดีในดินที่ร่วนซุย แต่จะต้องมีความชุ่มชื้นด้วย ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด