หญ้าตีนนก แก้ไข้ ปวดศรีษะ

หญ้าตีนนก เป็นไม้เล็กๆ จำพวกหมากดิบน้ำค้าง และใบก็เล็กคล้างคลึงกันมีเมล็ดเล็กๆ ประมาณโตเท่าเมล็ดงาติดตามต้นๆสูงประมาณ 4-6 นิ้วฟุต ลำต้นทอดไปกับพื้นและยกสูงขึ้นได้ประมาณ 30-50 เซนติเมตร กาบใบเกลี้ยง ลิ้นใบเป็นแผ่นยาว ช่อดอกมี 4-7 แขนง ช่อดอกย่อยซึ่งกระจายจากปลายโคนก้านลักษณะเหมือนพู่ โดยทั่วไปแล้วจะงอกพร้อมข้าว มักพบในที่รกร้างและริมถนน

ชื่อวิทยาศาสตร์ Digitaria longiflora (Retz.) Pers.
ชื่อวงศ์ POACEAE (GRAMINEAE)
ชื่ออื่น หญ้าตีนกา หญ้าปากควาย (ภาคกลาง) หญ้าตีนนก (กรุงเทพ)หญ้าปากคอก (สระบุรี) หญ้าผากควาย (ภาคเหนือ) เยอคุม (เงี้ยว) goose grass, wire grass, yard grass, crows foot grass

ลักษณะ
ลำต้นทอดไปกับพื้นและยกสูงขึ้นได้ประมาณ 30-50 เซนติเมตร

• ใบ : กาบใบเกลี้ยง ลิ้นใบเป็นแผ่นยาว ช่อดอกมี 4-7 แขนง ช่อดอกย่อยซึ่งกระจายจากปลายโคนก้านลักษณะเหมือนพู่ โดยทั่วไปแล้วจะงอกพร้อมข้าว มักพบในที่รกร้างและริมถนน หญ้าขนาดเล็กสูง 50 – 70 เซนติมตร แตกกอหลวมๆ โคนใบ มีขนยาว
• ดอก : ช่อดอกแบบช่อกระจะคล่ายช่อเชิงลดยาว 10 -15 เซนติเมตร แตกแขนงย่อยเป็นรูปนิ้วมือ แกนกลางแผ่กว้างและเป็นสัน ช่อดอกย่อยเกิดเป็นกลุ่มๆ กลุ่มละสามช่อดอก ก้านช่อดอกย่อยยาวไม่เท่ากันและมีขน ดอกย่อยบนเมื่อแก่เป็นสีน้ำตาล
  พืชอายุปีเดียว ลำต้นใต้ดินเป็นไหลและเรียว หรือตั้งตรง ดอกออกที่ปลายลำต้นเหนือดิน ยาว 8-40 เซนติเมตร ใบเกล็ด บริเวณฐานมักมีขนหนาแน่น กาบใบ กลม อาจมีขนสาก ขนหยาบแข็งหรือเกลี้ยง ลิ้นใบ ตัด ยาว 0.3-1 มิลลิเมตร ขอบหยักไม่เป็นระเบียบ แผ่นใบ หลายแบบ ยาว 1-4 เซนติเมตร กว้าง 1-3 มิลลิเมตร มีขนแข็งหรือขนฐานกลม แต่บางครั้งเกลี้ยง ช่อดอก 2-3 แบบ กิ่งเรียว ยาว 2-7 มิลลิเมตร ก้านดอกเป็นรูปเข็ม ช่อดอกย่อย ยาว 1.3-1.7 มิลลิเมตร ออกเป็นคู่ตามแกน ช่อดอกย่อยทั้งคู่คล้ายกันในแต่ละก้านดอกย่อยแต่ก้านดอกย่อยยาวไม่เท่ากัน กาบช่อย่อยบน ไม่มีหรือเห็นแต่ร่องรอย กาบช่อย่อยล่าง ยาวเท่ากับช่อดอกย่อย มีขนที่ขอบ มีเส้นภายใน 5 เส้น กาบบนของดอกย่อยล่างยาวเท่ากับช่อดอกย่อย มีขนที่ขอบหรือใกล้ส่วนปลาย มีเส้นภายใน 7 เส้น กาบบนและกาบล่าง ของดอกย่อยบนสีอ่อน สีเทา

คุณค่าทางอาหาร
อายุ 45 วัน มีโปรตีน 9.6 – 10.1 เปอร์เซ็นต์ ฟอสฟอรัส 0.25 เปอร์เซ็นต์ โพแทสเซียม 1.89 เปอร์เซ็นต์ แคลเซียม 0.70 เปอร์เซ็นต์ ADF 31.1 40.2 เปอร์เซ็นต์ NDF 63.3 69.5 เปอร์เซ็นต์ DMD 59.6 เปอร์เซ็นต์ (โดยวิธี Nylon bag) ลิกนิน 5.4 เปอร์เซ็นต์

การใช้ประโยชน์ ต้นอ่อนใช้เป็นอาหารสัตว์ได้ดี โดยการตัด หรือปล่อยสัตว์แทะเล็ม

สรรพคุณ
แก้ไข้ ปวดศรีษะ แก้ลม แก้โลหิตและเสมหะเป็นตรีโทษ ทำให้ตัวร้อนะท้านหนาวให้เจ็บเป็นเวลา ไม่เป็นเวลาให้ครั่นตัว ปวดศรีษะ นัยนืตาพร่างพราย
ตำรับยาโบราณกล่าวถึงสรรพคุณยาตำรับนี้ไว้ว่า แก้ลม แก้โลหิต และเสมหะเป็นตรีโทษ ทำให้ตัวร้อนสะท้านหนาวให้เจ็บเป็นเวลาไม่เป็นเวลาให้ครั่นตัว ปวดศีรษะ นัยน์ตาพร่างพราย

ที่มา
องค์ความรู้เรื่องข้าว (Rice Knowledge Bank- RKB) สำนักวิจัยและพัฒนาข้าว กรมการข้าว