อุตพิต สมุนไพรพืชพิษ

อุตพิต เป็นพืชล้มลุกหัวขนาดเล็ก ลำต้นใต้ดิน ใบเดี่ยว ขอบใบมี 3 แฉก โคนใบเว้าลึก แผ่นใบย่อ สีเขียวเข้ม เป็นมัน ก้านใบยาว ดอกคล้ายดอกหน้าวัว เป็นแท่งยาว ช่อดอกมีกาบหุ้มสีแดงเลือดนก

ชื่อวิทยาศาสตร์ Typhonium trilobatum Schoot.
ชื่อวงศ์ ARACEAE
ชื่ออื่น บอนแบ้ว มะโหรา อุตพิษ อุตตพิษ ขี้ผู้เฒ่า

ลักษณะ

• ต้นจัดเป็นไม้ล้มลุก ที่มีความสูงของต้นประมาณ 10-45 เซนติเมตร จัดเป็นว่านที่มีหัวขนาดเล็กอยู่ใต้ดิน เมื่อถึงฤดูฝนก็จะงอกขึ้นมาใหม่ ลักษณะของหัวค่อนข้างกลมหรือแป้นเล็กน้อย วัดเส้นผ่านศูนย์กลางได้ประมาณ 1.2 เซนติเมตร เนื้อในหัวเป็นสีขาวหรือสีนวล มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการแยกหน่อ เป็นพืชที่ชอบอยู่ในพื้นที่ร่มเย็น พรรณไม้ชนิดนี้มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเขตร้อนของทวีปเอเชีย พบได้ทุกภาคของประเทศไทย
• ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับเป็นวงบริเวณผิวดิน แผ่นใบแผ่ย่นเป็นลอนเล็กน้อย ใบเป็นรูปไข่ปลายแหลมหรือเป็นรูปลูกศรแกมรูปหัวใจ ขอบใบเรียบหรือหยักเว้าแบ่งออกเป็นแฉก 3 แฉก โคนใบเว้าลึกเข้าหาก้านใบ มีความกว้างและยาวประมาณ 25-30 เซนติเมตร แผ่นใบเป็นสีเขียวมัน มีลายหรือมีจุดประสีม่วง ก้านใบยาวประมาณ 37 เซนติเมตร บ้างว่ายาวได้เกือบ 1-2 เมตร ขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์ของพื้นที่ โดยก้านใบจะเป็นสีน้ำตาลอมแดงหรือเป็นสีแดงอมม่วง บางพันธุ์จะมีลายเป็นประจุดต่างๆ ทั่วทั้งก้านคล้ายกับก้านต้นบุก ชนิดนี้จะหาได้ยากมาก ชนิดที่ก้านใบเป็นสีเขียวจะมีเยอะกว่า
• ดอกออกดอกเป็นช่อ แทงมากจากหัวใต้ดินขึ้นมาเป็นแท่งยาวๆ ก้านช่อดอกเป็นสีเลือดนกปนสีน้ำตาลหรือสีแดงเข้ม ช่อดอกมีกาบหุ้มยาวประมาณ 6-15 เซนติเมตร กาบมีสีแดงเข้ม เมื่อดอกบานแล้วจะเห็นดอกสีเหลืองอ่อนหรือสีขาว ดอกเป็นแบบแยกเพศแต่อยู่ในช่อเดียวกัน โดยดอกเพศเมียจะอยู่ตรงโคนแท่ง เหนือดอกเพศเมียเป็นดอกฝ่อสีขาว ถัดไปเป็นที่ว่าง เหนือที่ว่างจะเป็นดอกเพศผู้สีชมพู เมื่อดอกบานเต็มที่ดอกจะมีกลิ่นเหม็นคล้ายอุจจาระ จึงไม่นิยมนำมาปลูกตามบ้านทั่วไป แต่จะพบขึ้นเป็นกลุ่มจำนวนมาก ทำให้เวลามีดอกจะส่งกลิ่นเหม็นคลุ้งไปทั่วบริเวณใกล้เคียง
• ผล ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลมหรือรูปขอบขนาน ภายในผลมีเมล็ด 1 เมล็ด

สรรพคุณทางสมุนไพร

• หัวอุตพิตเป็นยาแก้ไอ หอบหืด และวิงเวียน ใช้เป็นยากัดฝ้าหนองและสมานแผล หรือใช้หุงเป็นน้ำมันใส่แผล
• รากอุตพิตมีฤทธิ์เป็นยากระตุ้น ใช้เป็นยารักษาโรคริดสีดวงทวาร
• ในตำรายาพื้นบ้านจะใช้ใบอุตพิต ใบหญ้าขัดมอน และข้าวสวย อย่างละเท่ากัน นำมาหมกกับไฟให้สุกแล้วนำมาตำรวมกัน ใช้เป็นยาพอกที่ปากฝี จะช่วยทำให้หัวฝีหลุดออกภายใน 1 คืน

ข้อควรระวังในการใช้อุตพิต
อุตพิตสดจัดว่าเป็นเป็นพืชพิษชนิดหนึ่ง เพราะเมื่อถูกยางหรือของเหลวจากต้นก็จะทำให้เกิดอาการคัน ปวดแสบ ปวดร้อน อักเสบ และพองเป็นตุ่มน้ำใส หรือถ้าหากเข้าตาก็อาจทำให้ตาบอดได้ ก่อนนำมารับประทานจึงควรทำให้สุกเสียก่อน

ที่มา
สำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 16 สาขาแม่สะเรียง