เกษตรประณีต

เกษตรประณีต หมายถึง การเกษตรที่ปลูกด้วยฝีมือ มีความปลอดภัยต่อผู้บริโภค มีความมั่นคงต่อผู้ผลิต เป็นสวนอาหารของ ครอบครัวที่อุดมสมบูรณ์และมีคุณภาพ (ไม่ต้องไปตามตลาด และตลาดมาตามหาเอง) มีความสุขบนตัวชี้วัดที่ตนเองสร้างขึ้น (ดีวันดีคืนและมีความยั่งยืนต่อสิ่งแวดล้อมโลก)

การทำเกษตรประณีต มี 4 ขั้นตอนที่สำคัญ

1. ขั้นกำหนดเป้าหมาย ต้องอาศัยการคิดถูกทำถูก ทำตามเป้าหมายของตนเอง เอาความสุขเป็นตัวตั้ง เอาความมีเป็นตัววัด
2. ขั้นการรวมพลัง หมายถึง การรวมพลังคนในบ้าน และรวมพลังชุมชน มาช่วยกันสร้างอาหารให้เป็นพลังของคนทั้งแผ่นดิน
3. ขั้นของการตั้งมั่น ต้องรู้จักตนเอง รู้จักผู้อื่น และรู้จักสิ่งแวดล้อม
4. ขั้นของการตั้งใจ

ข้อพิจารณา 5 ขั้นตอน

• ขั้นตอนที่ 1 ให้พิจารณาตัวเอง อ่านตัวเองให้ออก บอกตัวเองให้ได้ ใช้ตัวเองให้เป็น แล้วจึงบอกคนเคียงข้าง และบอกคนอื่นทำ
• ขั้นตอนที่ 2 ต้องพิจารณาทรัพยากร ดินต้องสมบูรณ์ น้ำต้องเพียงพอ สัตว์ต้องสมบูรณ์ ต้นไม้ต้องร่มรื่น และมีแสงที่เหมาะสม ต้องจัดระดับให้เกื้อกูลกัน
• ขั้นตอนที่ 3 ต้องพิจารณาตัดสินใจทำทันที ไม่ต้องรอ
• ขั้นตอนที่ 4 ต้องพิจารณาจดบัญชีรายรับ รายจ่าย กำไรขาดทุน กี่วันออกดอก กี่วันออกผล
• ขั้นตอนที่ 5 ต้องพิจารณา ทำอย่างต่อเนื่อง

หัวใจสำคัญของเกษตรกรรมแบบประณีตอยู่ที่ใด และจากที่ผมได้พยายามสืบค้นมาก็คิดว่าน่าจะประกอบด้วย

• การจัดการเรื่องดิน หรือเรียกว่าการออมดิน
• การจัดการเรื่องน้ำ หรือเรียกว่าการออมน้ำ
• การจัดการเรื่องพืช หรือเรียกว่าการออมพืช
• การจัดการเรื่องสัตว์ หรือเรียกว่าการออมสัตว์
• การจัดการเรื่องแสง
• การจัดการระบบการทำฟาร์ม

เบื้องหลังความสำเร็จอยู่ที่เปลี่ยนวิธีคิด และวิธีปฏิบัติให้ได้ โดยอยู่ในสัมมาทิฐิ ปฏิบัติตัวอยู่ในศีลธรรม และประเพณีที่ดีงาม

กิจกรรมการเกษตรที่สำคัญ ในการทำในพื้นที่ 1 ไร่

1. ปลูกข้าว
2. ปลูกผัก
3. เลี้ยงสัตว์
4. ปลูกไม้เศรษฐกิจบางชนิด
5. ปลูกไม้ผล
6. ปลูกไม้ประดับไว้ไล่แมลง
7. ปลูกไม้สมุนไพร
8. ปลูกไม้ใช้สอย

ต่อไปทุกคนมีเกษตรกรรมประณีตคนละ 1 ไร่ บ้านเราจะไม่ถูกยึดครองแน่นอน แล้วค่อยๆขยายผลจากเล็กไปใหญ่ให้เต็มพื้นที่ พลิกฟื้นให้เป็นแผ่นดินธรรมแผ่นดินทอง ด้วยพลังกาย พลังความรู้ ความสามารถ และพลังความดี จะสร้างสุขภาพ สร้างชีวิตและสร้างชาติได้แน่นอน

ทดลองวางแผนด้วยตนเอง พื้นที่ 1 ไร่ จะปลูกพืช เลี้ยงสัตว์ เลี้ยงปลา ที่พักอาศัย อย่างไร

การทำเกษตรประณีต 1 ไร่ เป็นแนวทางหนึ่งในการแก้ไขปัญหาความยากจนของคนอีสาน ซึ่งตั้งอยู่บนสมมติฐานที่ว่าคนยากจนมีที่ทำกินน้อยจะทำอย่างไรจึงจะพึ่งพาตนเองได้และมีสุขภาพดี ครอบครัว มีความสุข คือ ทำให้ตัวเองอยู่รอดก่อนจะรวย
อาจกล่าวได้ว่า เกษตรประณีต 1 ไร่ เป็นรากฐานที่มั่นคงของเศรษฐกิจพอเพียงอันจะนำไปสู่การแก้ปัญหาความยากจนของคนอีสาน

พ่อบุญเต็ม ชัยลา ผู้ได้รับการยกย่องให้เป็นปราชญ์ผู้นำอีสานคืนถิ่น ได้ให้ความหมาย การทำเกษตรประณีต 1 ไร่ ว่าเป็นการเริ่มต้นทำจากเล็กไปหาใหญ่ จากง่ายไปหายาก แต่เดิมมีพื้นที่เท่าไหร่ ไม่มีการคำนวณและคำนึงถึงประโยชน์ที่จะได้มากนัก แต่การทำเกษตรประณีต เป็นการเริ่มต้นทำจาก 1 ไร่ก่อน ถ้าถามว่า ทำไมต้องทำจาก 1 ไร่ ก็เพราะ 1 ไร่ พอเพียงทั้งทุน พอเพียงทั้งแรงงาน
ถ้าเราทำทั้งหมดของพื้นที่ที่มีอยู่ ก็ต้องลงทุนมาก ใช้ดิน ปุ๋ย น้ำและแรงงานเกินกำลังของตน ทำให้เกิดความไม่พอดี การทำเกษตรประณีต 1 ไร่ ทำน้อยได้มาก ปลอดจากสารพิษเพราะไม่ใช้สารเคมี การทำเกษตรประณีต 1 ไร่ ตามแบบฉบับของ พ่อบุญเต็ม เริ่มจาก ปลูกพืชที่เป็นอาหารประจำวัน พืชผักสวนครัว จากนั้นก็ปลูกพืชสมุนไพร ที่สามารถใช้เป็นยารักษาโรค จากนั้นปลูกพืชไม้ผล และไม้ยืนต้นเลี้ยงเป็ด ไก่ เลี้ยงหมู จากนั้นก็ขุดบ่อบาดาลเพื่อออมน้ำ ปลูกทุกอย่างที่อยากกิน กินทุกอย่างที่ปลูกเหลือกินแล้วแจก เหลือแจกแล้วขาย จัดทำบัญชีครัวเรือน อุดรูรั่วสร้างความมั่นคงให้ชีวิตพ่อบุญเต็มบอกว่าท่านมีทั้งเงินรายวัน เงินเดือน เงินปี และบำนาญไว้ใช้ตลอดปี

• เงินรายวัน ได้มา จากการขายพืชผักสวนครัว
• เงินเดือน ได้มา จากการขายเป็นเป็ดไก่ ปลา กบ
• เงินรายปี ได้มา จากการขายไม้ผล ข้าว โค กระบือ สุกร
• เงินบำนาญ ได้มา จากการปลูกไม้ใช้สอยต่าง ๆ

สำหรับคำจำกัดความของเกษตรประณีตนั้น ความที่ยังไม่ได้ลงมือปฏิบัติจึงไม่สามารถนิยามได้อย่างถูกต้อง แต่คำว่า ประณีต นั้นบ่งบอกความหมายได้พอสมควร ว่าให้เริ่มทำจากเล็กๆ ด้วยความใส่ใจ ผมเชื่ออยู่อย่างว่าถึงมีที่ดินเยอะก็ใช่ว่าจะอยู่รอดปลอดภัย ยิ่งมีมาก เวลาเกิดปัญหาขึ้นมา ผลกระทบที่ได้รับก็จะมากตามไปด้วย ความอยู่รอดของเกษตรกรบางครั้งก็ไม่ได้แปรตามจำนวนที่ทำกินเสมอไป แต่ถ้าจะให้นิยามหยาบๆ เกษตรประณีต น่าจะเป็นการย่อเอาองค์ความรู้-ภูมิปัญญาอันทรงคุณค่าของพี่น้องเกษตรกรไทย ใส่ลงไปในผืนแผ่นดินขนาดหนึ่งไร่หรือน้อยกว่านั้น ถ้าไม่ค่อยเข้าใจ ลองคิดตามคำปราชญ์ดูสิครับ

การทำเกษตรประณีตในความคิดผมต้องมี ๔ ขั้นตอน อย่างที่หนึ่งต้องกำหนดเป้าหมายโดยที่ไม่เอาเงินเป็นตัวตั้ง เอาความสุขใจเป็นตัวตั้ง เอาความมีเป็นตัววัด มีในสิ่งที่จำเป็นในการดำรงชีวิตในพื้นที่ พืชผัก ไม้ผลยืนต้น ไม่ใช้สอย สัตว์เลี้ยง ฯลฯ อย่างที่สองต้องมีการรวมพลัง รวมพลังคนในบ้านและชุมชนเพื่อสร้างอาหารให้พลังแก่ตนเองและคนในแผ่นดิน อย่างที่สาม ขั้นของการตั้งมั่น คือการรู้จักตัวเอง รู้จักผู้อื่น รู้จักสิ่งแวดล้อมเพื่อเข้าใจบทบาทหน้าที่ของตน อย่างที่สี่ ขั้นตั้งใจ ตั้งใจทำมาหากินเพื่อให้มีอยู่มีกิน พึ่งพาตัวเอง ค่อยๆ ลดหนี้ไป

พ่อผาย สร้อยสระกลาง
การทำเกษตรประณีต คือ การเปลี่ยนวิธีคิดใหม่ของเกษตรกร เนื่องจากระบบการทำเกษตรที่ผ่านมานั้นมีการคิดกันเพียงหยาบ ๆ ว่า ๑ ไร่คือที่ดิน ๑,๖๐๐ ตารางเมตร ขณะเดียวกันก็ปลูกโดยไม่มีการคำนวณ และคำนึงถึงผลประโยชน์ที่จะได้มากนัก แม้แต่การคิดว่า ๑ ไร่ มี ๑,๖๐๐ ตารางเมตรยังหยาบเกินไป อาจจะต้องคิดเป็นตารางฟุต ตารางนิ้ว หรือตารางเซนติเมตรไปเลย เป็นการท้าทายให้ไม่คิดเฉพาะบนดิน แต่ใต้ดินก็สามารถปลูกพืชได้ เช่น ปลูกมันเทศไว้ในดิน เหนือดินขึ้นไป ๒ ชั้น ๓ ชั้น ก็มีต้นไม้ มีสัตว์ และถ้าเราคิดให้พื้นที่ ๑ ไร่เป็นรูปสี่เหลี่ยมที่มีเส้นรอบแปลง ๔ ด้านเท่ากับ ๑๖๐ เมตร หรือ ๑๖๐,๐๐๐ เซนติเมตร จะมีชะอมโดยรอบ ๕๐๐ ว่าต้น เก็บเกี่ยวแต่ละรอบก็เหลือกินมาก และถ้าเหลือก็ขายวันละบาท จะมีเงินวันละ ๕๐๐ บาทนี่เฉพาะรั้ว ยังไม่นับพื้นที่ว่างในการปลูกผักผลไม้ ไม้ใช้สอย เพาะเห็ด เลี้ยงสัตว์ นานาชนิดได้อีกมาก

พ่อคำเดื่อง ภาษี
คำว่าเกษตรประณีตเราไม่ไปตีความหมายว่าเป็นกิจกรรม แต่เป็นกระบวนการ วิธีเรียน วิธีทำ จะชัดเจนกว่า คือต่อไปคนที่อยู่ในภาคการเกษตรจะต้องทำอะไรให้มันประณีตขึ้น ดูแลเอาใจใส่ หมั่นศึกษา หมั่นทดลอง ต่อไปคำว่าเกษตรประณีตมันจะกลายเป็นวิธีเรียนวิธีทำของชาวบ้าน ซึ่งจะไปสอดคล้องกับคำว่าเศรษฐกิจพอเพียง แต่เดิมเราไปอธิบายว่าเกษตรประณีตคือการทำแปลงผัก ๑ ไร่ มันไม่ผิดหรอก แต่ว่ามันยังไม่พอ คนที่ทำอาชีพเกษตรต้องทำแบบผสมผสานหลายๆ อย่าง หมูเป็นไร ไก่เป็นไร ต้นไม้เป็นไร ผักเป็นไร ปลาเป็นอย่างไร ให้มันเห็นระบบตรงนั้น ซึ่งมันก็เป็นระบบเกษตร แต่ที่ผ่านมาเราทำทิ้งทำขว้าง ทำเยอะแต่ได้น้อย ลองมาดูแบบทำน้อยให้มันได้ดีกว่า

ครูบาสุทธินันท์ ปรัชญพฤทธิ์
ส่วนรายละเอียดนั้น ปรากฏเป็นขั้นเป็นตอนครบถ้วนอยู่ในเอกสารงานวิจัยแล้ว ผมมีหน้าที่แค่แนะนำเพราะเห็นว่ามีประโยชน์ อยากให้ข้อมูลชุดนี้ได้ผ่านหูผ่านตาเกษตรกรกันมากๆ ได้อ่าน ได้คิด ได้ลองทำ คลายตัวเองออกมาจากกรอบคิดเดิมๆ ที่ว่า การทำการเกษตรให้ประสบความสำเร็จนั้นต้องใช้ที่ดินมากและเงินทุนเยอะ ซึ่งจริงๆ แล้วก็ไม่ใช่ความคิดที่ผิดอะไร แต่ก่อนที่จะตัดสินใจควรพิจารณาให้ดีว่า นั่นเป็นการทำเกษตรที่เกินตัวเราหรือเปล่า แล้วเราเองมีความสามารถในการควบคุมปัจจัยต่างๆ รอบตัวที่แปรปรวนผันผวนอยู่ตลอดได้มากน้อยแค่ไหน

เริ่มที่การ รู้เรา และไม่จำเป็นต้องไปรู้เขารู้ใคร เราทำเพื่อเลี้ยงตัวไม่ได้ไปสู้รบตบมือกับใครที่ไหน สิ่งสำคัญที่ต้องเอาชนะให้ได้นั่นคือใจของเราเอง ความทะยานอยากเป็นปกติของปุถุชน มีน้อยก็เจ็บน้อยอย่างที่พระท่านว่า บางทีงานวิจัยชิ้นนี้อาจจะช่วยแก้ไขปัญหาของเกษตรกรท่านอื่นๆ ได้ทั้งเรื่องหนี้สิน ที่ดิน การผลิต ไปจนถึงการใช้ชีวิต มาเรียนรู้ไปด้วยกันครับ ผมเองก็กำลังชั่งใจกับรูปแบบนี้อยู่เหมือนกัน