โคกกระสุน เจ็บแท้แต่ผลเป็นยา

ต้นไม้พื้นเมือง “โคกกระสุน” เป็นอีกต้นที่มีสรรพคุณทางยาด้วย โดยเฉพาะผลแห้งนำไปต้มดื่มน้ำเป็นยาบำรุงตับ ไต กระดูก สายตา แก้ปวดทางเดินปัสสาวะ รักษาหนองใน ขับระดูขาว ลดความดันโลหิตสูง เป็นต้น

ชื่อวิทยาศาสตร์ Tribulus terrestris Linn.
ชื่อวงศ์ Zygophyllaceae
ชื่ออื่นๆ หนามกระสุน (ลำปาง) หนามดิน (ตาก) กาบินหนี

ลักษณะทั่วไป
ไม้ล้มลุกเป็นเถาเลื้อยคลุมดิน การเกาะติดของใบบนกิ่งแบบสลับ ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกชั้นเดี่ยว ใบย่อยออกเรียงตรงกันข้ามเป็นคู่ 5 – 7 คู่ ใบย่อยรูปทรงขอบขนาน ขนาดประมาณ 2.5×6.8 ซม. ปลายใบแหลมมน โคนกลมมนมีเว้าเล็กน้อย ขอบใบเรียบ มีขนปกคลุมทั้งสองด้าน ดอกออกที่ปลายกิ่ง เป็นดอกเดี่ยวสีเหลืองสด กลีบดอก 5 กลีบ ดอกบานเต็มที่ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 ซม. ก้านดอกยาว 5 – 10 ซม. เกสรเพศผู้ 5 อัน สีเหลือง เกสรเพศเมีย 1 อัน รังไข่ทรงกลมมี 4 พู ผิวเป็นหนามแหลมทั้งหมด ผลเป็นแบบแห้งแล้วแตก ทรงกลมเปลือกผลหนาแข็งเป็นหนามแหลม ใน 1 พู มี 2 – 5 เมล็ด

ขยายพันธุ์ ด้วยเมล็ด

โคกกระสุนเป็นสมุนไพรที่ร้านขายยาไทยในอดีตจะขาดเสียไม่ได้ ถือว่าเป็นสมุนไพรพื้นฐานของหมอยาภาคกลาง ถ้าไม่รู้จักโคกกระสุนก็ไม่ต้องเรียกว่าหมอกันแล้ว โคกกระสุนจะอยู่ในตำรับยาแก้กษัย แก้ปัสสาวะพิการ แก้ไตพิการ โดยทั่วไปหมอยาไทยไม่นิยมพูดถึงเรื่องการใช้เป็นยาบำรุงกำลังมากนัก เนื่องจากมีแนวคิดว่าถ้าสุขภาพดีกำลังก็จะดีเอง จึงเน้นการบำรุงธาตุเสียมากกว่า และมีความเชื่อว่าการแพทย์แผนไทยมา พร้อมกับพุทธศาสนาที่มีท่านชีวกโกมารภัจน์เป็นบรมครูผู้ถ่ายทอดความรู้ทางการแพทย์ให้กับพระสงฆ์ เพื่อให้ท่านได้ดูแลกันเองเวลาอาพาธ ดังนั้นในคัมภีร์แพทย์แผนไทยจึงไม่พบยากำลังหรือยาเพิ่มสมรรถภาพทางเพศแต่อย่างใด

โคกกระสุนในมิติของยาพื้นบ้านนั้น เป็นยาที่เชื่อกันว่าดีมากสำหรับการรักษาโรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะและบำรุงไต ทั้งยังใช้รักษาอาการหย่อนสมรรถภาพทางเพศ กระตุ้นกำหนัด ในสมัยก่อนที่พ่อเม่าพาไปหาหมอยา พบว่าหลายท่านตากต้นโคกกระสุนไว้ใช้ สอบถามได้ความว่าเอาไว้ใช้ต้มกินบำรุงไต แก้กษัย แก้ปวดเมื่อย นอกจากนี้ยังเก็บเมล็ดโคกกระสุนตากแห้งไว้เพื่อทำเป็นยาลูกกลอนกินบำรุงร่างกาย เชื่อว่าจะทำให้รู้สึกเป็นหนุ่มขึ้น มีกำลังวังชาหายเหนื่อยล้า สำหรับคนที่อ่อนเพลียไม่มีเรี่ยวแรง ท่านจะให้ใช้กาบินหนี กำลังวัวเถลิง กำลังเสือโคร่ง เครือเขาแกบ ต้มกิน ซึ่งพ่อเม่าและหมอยาในยุคนั้นชอบอำพรางชื่อสมุนไพร โดยเรียกโคกกระสุนในตำรับยาว่า กาบินหนี

เมื่อได้สืบค้นข้อมูลเกี่ยวกับโคกกระสุน ก็พบว่าในอินเดียมีการใช้โคกกระสุนมากกว่าบ้านเรามาก และใช้ในสรรพคุณเดียวกันคือ เป็นยาขับปัสสาวะ เพิ่มสมรรถภาพทางเพศ ส่งเสริมระบบสืบพันธุ์ โดยช่วยบำรุงน้ำอสุจิในผู้ชาย ทั้งนี้มีผลการวิจัยที่ยืนยันสรรพคุณดังกล่าวคือ โคกกระสุนมีฤทธิ์ขับปัสสาวะ ต้านการเกิดนิ่วในทางเดินปัสสาวะ กระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต เพิ่มสมรรถทางเพศในสัตว์ทดลอง ช่วยเสริมสร้างร่างกาย เป็นต้น

โคกกระสุนเป็นวัชพืชที่เรียกร้องความสนใจได้ด้วยหนามแหลมรอบตัวของผล ที่คอยซุ่มตำเท้าหรือยางรถจักรยาน เจ็บอย่าบอกใครจนอารมณ์เสียทุกครั้งที่เจอ แต่เมื่อได้รู้จักสรรพคุณของโคกกระสุนแล้ว หวังว่าทุกคนคงจะยิ้มออกเมื่อพบสมุนไพรชนิดนี้

สรรพคุณ

• ทั้งต้น รสขมเค็มขื่นเล็กน้อย ช่วยขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะพิการ แก้หนองใน ขับกระดูกขาว แก้ไตพิการ
• ผลแห้ง ต้ม ดื่มน้ำ ทำเป็นยาบำรุงตับ ไต กระดูก สายตา แก้ปวดทางเดินปัสสาวะ รักษาหนองใน ขับระดูขาว ช่วยให้คลอดบุตรง่าย ลดความดันโลหิตสูง และช่วยป้องกันอาการชักบางประเภทได้

ตำรับยา

• ยารักษาอาการหย่อนสมรรถภาพ
  เมล็ดแก่ตากแห้งบดเป็นผง กินครั้งละประมาณ ๑ ช้อนชากินกับน้ำผึ้ง ๒ เวลา เช้า-เย็น
• ยาบำรุงไต แก้ปวดเมื่อย อ่อนเพลียเรื้อรัง
  โคกกระสุนทั้งห้า ๑ กำมือ ต้มกับน้ำ ๓ แก้ว ต้มให้เหลือน้ำ ๑ แก้ว แล้วกรองเอาแต่น้ำยา ดื่มครั้งละครึ่งแก้ว วันละ ๒ ครั้ง ก่อนอาหาร เช้า-เย็น
• ยาแก้ปัสสาวะขัด
  โคกกระสุนทั้งห้า หญ้าแพรกทั้งห้า อ้อยดำทั้งห้า แห้วหมูทั้งห้า ต้ม ๓ เอา ๑ กินครั้งละครึ่งแก้ว วันละ ๓ เวลา

อ้างอิงมาจาก
– ส่วนพฤกษศาสตร์ป่าไม้. ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย เต็ม สมิตินันทน์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2544. ส่วนพฤกษศาสตร์ป่าไม้ สำนักวิชาการป่าไม้ กรมป่าไม้ พิมพ์ครั้งที่ 2 (ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม). พิมพ์ที่ บริษัทประชาชน จำกัด. 2544
– รายงานการวิจัย การสำรวจและอนุรักษ์พันธุ์พืชสมุนไพรในสถานีวิจัยปากช่อง และบริเวณใกล้เคียง
– หนังสือ สารานุกรมสมุนไพรไทย ของ วุฒิ วุฒิธรรมเวช หน้าที่ ๑๕๗