ไร่นาสวนผสม

ระบบไร่นาสวนผสม (Mixed/Diversefied/Polyculture Farming System) เป็นระบบการเกษตรที่มีกิจกรรมการผลิตหลาย ๆ กิจกรรมเพื่อตอบสนองต่อการบริโภคหรือลดความเสี่ยงจากราคา ผลิตผลที่มีความไม่แน่นอนเท่านั้น โดยมิได้มีการจัดการให้กิจกรรมการผลิตเหล่านั้นมีการผสมผสานเกื้อกูลกัน เพื่อ ลดต้นทุนการผลิต และคำนึงถึงสภาพแวดล้อมเหมือนเกษตรผสมผสานการทำไร่นาสวนผสมอาจมีการเกื้อกูลกันจาก กิจกรรมการผลิตบ้าง แต่กลไกการเกิดขึ้นนั้นเป็นแบบ เป็นไปเอง มิใช่เกิดจาก ความรู้ ความเข้าใจ อย่างไร ก็ตามไร่นาสวนผสม สามารถพัฒนาความรู้ความสามารถของเกษตรกรผู้ดำเนินการให้เป็นการดำเนินการในลักษณะ ของระบบเกษตรผสมผสานได้

หลักการทำไร่นาสวนผสม
การทำการเกษตรแบบผสมผสานหรือการทำไร่นาสวนผสมนั้น ยังคงยึดตามหลักปฏิบัติของ
เศรษฐกิจพอเพียง ทั้งนี้ก็เพื่อให้เกษตรกรมีความสามารถในการจัดการและจัดสรรพื้นที่ดิน แหล่งน้ำ ทุน แรงงาน และกิจกรรมการเกษตรให้เหมาะสม และสอดคล้องกับสภาพพื้นที่และความต้องการของเกษตรกร เพือให้พออยู่พอกินในครอบครัว ผลผลิตที่เหลือจึงจำหน่ายมีรายได้ ต่อเนื่อง รายวัน รายสัปดาห์ รายเดือน รายปี สู่ครอบครัว ตลอดจนเป็นการลดความเสี่ยงในการดำเนินกิจกรรมการเกษตรและสามารถพึ่งตนเองได้ ซึ่งมีหลักคิดและการจัดการดังนี้

วัตถุประสงค์ของการทำไร่นาสวนผสม :

1. เพื่อเพิ่มรายได้ต่อครัวเรือนอย่างต่อเนื่อง จากกิจกรรมการปลูกพืชหลายครั้งหลายชนิดหรือจากการผสมผสานกิจกรรม ทั้งพืช สัตว์ ประมง เข้าไว้ด้วยกัน
2. เพื่อส่งเสริมให้เกษตรกรมีความรู้ด้านการจัดการทรัพยากรที่ดิน ทุน แรงงาน อย่างมีประสิทธิภาพ
3. เพื่อลดความเสี่ยงจากภาวะธรรมชาติและการตลาดที่แปรปรวน และสามารถเลือกกิจกรรมการผลิตให้เหมาะสมกับพื้นที่
4. เพื่อส่งเสริมให้เกษตรกรประกอบอาชีพตามหลักวิชาการทั้งด้านการผลิตและการจำหน่าย โดยยึดหลักการปรับปรุงคุณภาพผลผลิตต้นทุนการผลิตต่อหน่วย มีรายได้ต่อเนื่องและกำไรสูงสุด

เหตุผลที่ต้องมีการทำไร่นาสวนผสม :

1. เพื่อเพิ่มระดับรายได้และมีรายได้รายวัน รายสัปดาห์ รายเดือน รายปี
2. เพื่อลดความเสี่ยงจากภาวะธรรมชาติและการตลาดที่แปรปรวน
3. เพื่อลดการพึ่งพาปัจจัยการผลิตภายนอกให้น้อยลง โดยพึ่งพาทรัพยากรในไร่นามากขึ้น
4. กิจกรรมหลากหลายมีทั้งกิจกรรมเพิ่มรายได้ มีอาหารไว้บริโภคและใช้สอยในครัวเรือน
5. ในระยะยาวสร้างความสมดุลทางธรรมชาติทำให้ระบบวิเวศเกษตรชุมชนดีขึ้น
6. เพื่อส่งเสริมให้เกษตรกรรู้จักวางแผนและงบประมาณการผลิต

การทำไร่นาสวนผสม คือ การทำกิจกรรมการเกษตรหลายอย่าง ตั้งแต่สองอย่างมารวมกันในบริเวณและระยะเวลาเดียวกันที่กำหนดอย่างต่อเนื่อง เช่นการปลูกพืชหลายอย่าง ปลูกพืชรวมกับเลี้ยงสัตว์ ซึ่งจะก่อให้เกิดประโยชน์จากการลดความเสี่ยงจากภัยธรรมชาติ ความไม่แน่นอนของราคาผลผลิต ลดต้นทุน เพิ่มรายได้ให้แก่ครอบครัว โดยมีขั้นตอนในการทำไร่นาสวนผสมดังนี้คือ สำรวจข้อมูลเบื้องต้นของสภาพไร่นา วางแผนการใช้ที่ดิน แรงงานและเงินทุน วางแผนการผลิต ดำเนินการตามแผนและติดตามผลอย่างใกล้ชิด เกษตรกรที่สามารถทำไร่นาสวนผสมได้สำเร็จ มีการทำนาด้วยปุ๋ยหมักจุลินทรีย์ การต่อสู้ภัยแล้วด้วยการกั้นฝายด้วยตัวเองอย่างง่าย การบำบัดน้ำเสียภายในครัวเรือนด้วยการขุดหลุมกักน้ำเสียเพื่อทิ้งให้สิ่งสกปรกตกตะกอน และปลูกต้นไผ่โดยรอบเพื่อดูดซับน้ำ