การขยายพันธุ์พืช (Plant Propagation)

การขยายพันธุ์พืชจัดว่ามีความสาคัญในการปลูกพืชเพราะขั้นตอนแรกของการเพาะปลูกต้องมีต้น กล้าพืชเสียก่อนการเลือกวิธีการขยายพันธุ์พืชที่เหมาะสม จะทำให้สามารถผลิตต้นกล้าได้ตามปริมาณและ คุณภาพที่ต้องการซึ่งเป็นผลไปถึงคุณภาพหรือปริมาณของผลผลิตของพืชนั้นๆ นอกจากนี้การขยายพันธุ์พืช ยังมีความสาคัญในด้านการอนุรักษ์พันธุ์พืชที่หายากหรือใกล้จะสูญพันธุ์

คู่มือการขยายพันธุ์พืช

การขยายพันธุ์พืชวิธีต่างๆ
การขยายพันธุ์พืชแบ่งออกเป็น2แบบคือการขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศได้แก่การขยายพันธุ์โดยการ ใช้เมล็ดกับการขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศได้แก่การขยายพันธุ์โดยการใช้ส่วนต่างๆของต้นพืชเช่น การปักชาการตอนกิ่งการติดตาการต่อกิ่งรวมถึงการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ

1.การขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศ
การเพาะเมล็ด(seeding)
การขยายพันธุ์พืชแบบอาศัยเพศเป็นการขยายพันธุ์โดยใช้ส่วนของเมล็ดที่เกิดจากการผสมเกสรระหว่างเกสรเพศผู้และเกสรเพศเมียโดยนามาเพาะในวัสดุเพาะเช่นทรายหยาบแกลบดาปุ๋ยคอกและดิน ในอัตราส่วน1:1:1:0.5โดยปริมาตร

วิธีการเพาะให้กดเมล็ดด้วยนิ้วมือลึกประมาณ2-3เท่าของขนาด เส้นผ่าศูนย์กลางเมล็ดดูแลรดน้ำให้วัสดุมีความชื้นพอเหมาะระวังอย่างให้แฉะ การเพาะเมล็ดต้นกล้าเริ่มงอกต้นกล้าพร้อมลงปลูก

2.การขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ
การขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศหมายถึงการขยายพันธุ์พืชด้วยการใช้ส่วนต่างๆของพืชได้แก่ราก ลาต้นใบโดยส่วนต่างๆของพืชเหล่าที่สามารถเกิดรากและเจริญเติบโตเป็นต้นพืชได้การขยายพันธุแบบ ไม่อาศัยเพศเช่นการปักชากิ่งการตอนกิ่งการติดตาการทาบกิ่งเป็นต้น

การปักชากิ่ง(StemCutting)

1. เลือกใช้กิ่งชนิดกึ่งแก่กึ่งอ่อนลักษณะสีเขียวปนน้ำตาลความยาวประมาณ25-30เซนติเมตรตัด ส่วนโคนกิ่งใต้ข้อห่าง1เซนติเมตรเป็นรูปปากฉลามเอียงทามุม45องศา
2. แล้วนามาจุ่มในสารละลายเร่งการเกิดรากผึ่งให้แห้งเล็กน้อยนากิ่งไปปักในถุงขี้เถ้าแกลบให้กิ่ง เอียงทามุม30องศาจากแนวตั้งฉาก
3. ประมาณ20-30วันกิ่งปักชามีการเกิดรากจากนั้นนาไปย้ายเลี้ยงในดินผสมบรรจุในถุงดา ประมาณ1-2เดือนจนกิ่งปักชามีการแตกใบใหม่ออกมาแล้วจึงนาลงปลูกในแปลง 20-25ซม.

การตอนกิ่ง(Layering)
เป็นการทาให้กิ่งพืชเกิดใหม่ในขณะที่ยังอยู่บนต้นแม่ข้อดีคือมีอาหารจากต้นแม่มาเลี้ยงในช่วงที่ รอให้เกิดรากนิยมทาในฤดูฝนโดยเลือกตอนกิ่งที่แข็งพอสมควรมักนิยมใช้กิ่งที่ตั้งตรงเพราะออกรากง่าย กว่ากิ่งที่อยู่ในแนวนอนขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางตั้งแต่0.5ซม.ขึ้นไปมีวิธีการดังนี้

1. การเลือกกิ่งเลือกกิ่งตอนที่มีความสมบูรณ์ไม่อ่อนหรือแก่เกินไปขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางกิ่งตั้งแต่ 0.5เซนติเมตรขึ้นไปมักใช้กิ่งตั้งตรงมากกว่ากิ่งที่อยู่ในแนวนอนเช่นกิ่งกระโดงเพราะมีการเกิดรากดีกว่า
2. การควั่นกิ่งเพื่อให้เกิดการสะสมอาหารบริเวณตอนบนของรอยควั่นความยาวแผลที่ควั่นกิ่ง ประมาณ1นิ้วจากนั้นใช้มีดขูดเนื้อเยื่อด้านนอกออก
3. การใช้สารเร่งรากนาเซราดิกซ์(IBAความเข้มข้น3,000ppm)ละลายด้วยน้ำใช้พู่กันทาบริเวณ รอยแผลด้านบนทิ้งให้แห้งพอหมาดๆ
4. การหุ้มกิ่งตอนใช้ขุยมะพร้าวเป็นตุ้มตอนโดยนามาแช่น้ำแล้วบีบพอหมาดๆบรรจุใส่ ถุงพลาสติกขนาดประมาณ2×4นิ้วแล้วนาไปหุ้มกิ่งตอน
5. การดูแลรักษากิ่งตอนขณะออกรากต้องรักษาความชื้นให้เหมาะสมถ้าเป็นช่วงหน้าแล้งต้องมี การให้น้ำตุ้มตอนเพิ่มขึ้นหลังจากตอนประมาณ1-2เดือนตัดกิ่งตอนลงถุงและเลี้ยงไว้ในโรงเรือนเพาะชา ประมาณ1-2เดือนแล้วจึงนาปลูกในแปลงได้

การต่อกิ่งแบบเสียบยอด(CleftGrafting)
การต่อกิ่งคือการนากิ่งพันธุ์ดีมาต่อบนต้นตอมักใช้สาหรับการเปลี่ยนพันธุ์พืชมากกว่าการ ขยายพันธุ์นิยมใช้แพร่หลายและได้ผลดีกับทั้งไม้ผลและไม้ประดับเช่นมะม่วงขนุนเฟื่องฟ้าชบาโกศล เป็นต้นปัจจัยสาคัญที่สุดในการต่อกิ่งคือต้นตอและต้นพันธุ์ดีเมื่อต่อแล้วเนื้อเยื่อเจริญของต้นตอและกิ่ง พันธุ์ดีต้องเชื่อมต่อกันได้สามารถเจริญเติบโตออกดอกและติดผลได้

1. การเตรียมต้นตอเลือกต้นตอขนาดใกล้เคียงกับกิ่งพันธุ์ดีตัดต้นตอบริเวณที่ไม่มีข้อหรือตาให้ เป็นมุมฉากผ่าต้นตอตามยาวให้ลึกประมาณ1-2นิ้วแล้วแต่ขนาดของกิ่ง
2. การเตรียมกิ่งพันธุ์ดีเลือกกิ่งพันธุ์ดีให้มีขนาดใกล้เคียงกับต้นตอเฉือนโคนกิ่งพันธุ์ดีให้เฉียงลง ทั้งสองข้างเป็นรูปลิ่มยาวประมาณ1-1/2นิ้ว
3. การเสียบกิ่งพันธุ์ดีบนต้นตอเผยรอยผ่าบนต้นตอโดยใช้ใบมีดสอดเข้าไปบิดมีดให้รอยผ่าเผยออกสอด โคนกิ่งพันธุ์ดีให้แนวเนื้อเยื่อเจริญของต้นตอและกิ่งพันธุ์ดีทับกันพันด้วยเทปพลาสติกให้แน่น

การทาบกิ่ง(ApproachGrafting)
การทาบกิ่งคือการนาพืชสองต้นมาทาการต่อเชื่อมให้เป็นต้นเดียวกันโดยมีเซลล์เนื้อเยื่อเป็น ตัวเชื่อมติดกันการทาบกิ่งประกอบส่วนที่เป็นต้นตอ(Stock)ทาหน้าที่เป็นระบบรากของต้นพืชใหม่และ ส่วนของกิ่งพันธุ์ดี(Scion)อยู่เหนือรอยต่อทาหน้าที่เป็นส่วนยอดหรือกิ่งก้านลาต้นของพืชต้นใหม่

1. เลือกต้นตอขนาดใกล้เคียงกับกิ่งพันธุ์ดี เฉือนกิ่งต้นตอให้เป็นปากฉลามยาวประมาณ 2 นิ้วแล้วเฉือนปลายเป็นรูปลิ่ม
2. เลือกกิ่งพันธุ์ดีให้ขนาดใกล้เคียงกับต้นตอ เฉือนกิ่งพันธุ์ดีให้เข้าในเนื้อไม้เฉียงขึ้นไปยาว ประมาณ2นิ้วตัดส่วนปลายของเปลือกไม้ที่ เฉือนไว้เหลือประมาณนิ้ว
3. นาต้นตอประกบเข้ากับกิ่งพันธุ์ดีจัดให้ แนวเนื้อเยื่อเจริญสัมผัสกันมากที่สุดแล้วพัน ด้วยเทปพลาสติกให้แน่น