กำยาน ไม้มียางและดอกหอม

กำยาน เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูงประมาณ 20-25 เมตร ลำต้นตรง เรือนยอดโปร่งเปลือกลำต้นสีเทา มีขนเล็กน้อย เป็นไม้ที่มียางและดอกหอม

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Styrax benzoides Craib
ชื่อวงศ์ : Styracaceae
ชื่ออื่น : กำยานไทย (กลาง), กำหยาน (เหนือ), เซ่พอบอ (กะเหรี่ยงเชียงใหม่),เข้ว (ละว้า-เชียงใหม่), เกลือตานตุ่น (ศรีสะเกษ), ชาติสมิง (นครพนม),กำมะแย กำยานสุมาตรา (นราธิวาส มาเลเซีย), สะด่าน (เขมร สุรินทร์)

ไม้ต้นขนาดกลาง สูง 10-20 เมตร ลำต้นเปลา เรือนยอดโปร่ง เปลือกสีเทา ผิวเรียบ กิ่งอ่อนมีขนนุ่ม ตามกิ่งบริเวณซอกใบมักพบต่อม มีลักษณะเป็นถุงยาวคล้ายดาบ โคนเชื่อมกัน มีจำนวน 6-12 อัน ขนนุ่มสีน้ำตาลแดง ขนาดกว้าง 1-2 มม.ยาว 3-6 ซม.

• ใบ เป็นใบเดี่ยว ขึ้นเรียงสลับตามกิ่ง รูปทรงรี แกมรูปหอก ใบกว้าง 3-6 เซนติเมตร ยาว 6-15 เซนติเมตรโคนสอบ ปลายใบแหลม ขอบใบหยัก เนื้อใบค่อนข้างหนา หลังใบสีอ่อนออกขาว มีขนประปราย
• ดอก สีขาว มีกลิ่นหอม ออกเป็นช่อสั้น ๆ ยาว 6-10 เซนติเมตร ตามง่ามใบและปลายกิ่ง มีกลีบเลี้ยงติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายดอกหยัก มี 5 กลีบ ยาวราว 1 เซนติเมตร มีเกสรเพศผู้ 10 อัน เกสรเพศเมีย 1 อัน ออกดอกราวเดือนธันวาคม-กุมภาพันธ์
• ผล มีลักษณะกลม สีเขียวอ่อน เส้นผ่าศูนย์กลาง 2-3 เซนติเมตร เปลือกมีขนสั้นสีขาวปกคลุมผลแก่เปลือกจะแข็ง มีฝาหรือหมวกปิดขั้วผลซึ่งพัฒนาจากกลีบเลี้ยง มีเมล็ด 1-2 เมล็ดเมื่อแห้งจะแตกเป็นสามส่วน

สรรพคุณ :
ยาง ของมันมีกลิ่นหอม ใช้เป็นยาบำรุงเส้น แก้ลม แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ สมานแผล ดับกลิ่นเน่าเหม็นทุกประเภท เมื่อนำมาผสมกับขี้ผึ้งใช้ทาแก้โรคเชื้อรา น้ำกัดเท้า ทาแผล ใช้เผาไฟเอาควันอบห้องซึ่งเป็นยาฆ่าเชื้อโรคในอากาศ เป็นยาไล่ยุง ริ้น
นอกจากใช้ยาทางแล้ว ยังสามารกถใช้ทำธูป ทำกระแจะ หรือเครื่องหอมอีกด้วย

การกระจายพันธุ์ : พบขึ้นตามป่าดิบเขา ที่ความสูง 600-1,200 เมตร จากระดับน้ำทะเล
มีอยู่ทั่วไปในแถบร้อน เช่น แหลมมลายู เกาะชวา เกาะสุมาตรา เกาะบอร์เนียว และในประเทศไทย ออกดอกเดือนธันวาคม-กุมภาพันธ์ ติดผลเดือนมีนาคม-เมษายน

ยางของต้นกำยานจะให้สารสำคัญที่เรียกว่า ชันกำยาน (Gum Benjamin) โดยเลือกจากต้นที่มีอายุ 3-6 ปี เพราะในช่วงนี้ยางที่ออกมาจะมีกลิ่นหอมและมีสีขาวบริสุทธิ์ ซึ่งจัดว่าเป็นยางชั้นหนึ่ง เรียกว่า head benzoin
ส่วนต้นที่มีอายุ 7-9 ปี นั้น ยางที่ออกเป็นสีน้ำตาล เรียกว่า belly benzoin และสำหรับต้นที่มีอายุมากกว่า 9 ปี ขึ้นไป
ยางจะเป็นสีน้ำตาลดำ เรียกว่า foot benzoin ยางในช่วงนี้เป็นยางที่สกปรกใช้ไม่ได้

วิธีทำ โดยการใช้มีดหรือของมีคมกรีดที่ลำต้นหรือเปลือกของมันให้ยางออก แล้วปล่อยทิ้งไว้ประมาณ 60 วันเพื่อให้ยางแห้งแข็งเสียก่อน แล้วแกะออกจากลำต้น เรียกว่า “น้ำตากำยาน”
ชันกำยาน ใช้เข้าเครื่องยา และทำเครื่องสำอาง มีสรรพคุณมากมาย ใช้เป็นยาฆ่าเชื้อโรคบางชนิด แก้ไอ ขับเสมหะ ขับปัสสาวะ ห้ามเลือด เป็นยาฝาดสมาน ขับลม บำรุงหัวใจ ลดความเครียด คลายความวิตกกังวล ทำให้รู้สึกสบายใจขึ้น ใช้ทำ

เครื่องหอม เผารมเพื่อให้กลิ่นหอมไล่ริ้นไรมดแมลง นอกจากนี้กำยานมักใช้เป็นส่วนผสมในตำรับยาแผนโบราณเพื่อแต่งกลิ่นและกันบูด

กำยานที่มีขายในท้องตลาดมี 2 ชนิด คือ กำยานสุมาตรา (Sumatra Benzoin) มีถิ่นกำเนิดในอินโดนีเซีย และกำยานญวน (มีถิ่นกำเนิดบริเวณอ่าวตังเกี๋ยของเวียดนาม) หรือกำยานหลวงพระบาง (เพราะเป็นกำยานที่ผลิต

มากที่แขวงหลวงพระบางของลาวในปัจจุบัน) กำยานญวณเป็นกำยานชนิดที่ดีที่สุด ฝรั่งเรียก Siam Benzoin เพราะกำยานชนิดนี้ส่งออกไปขายจากราชอาณาจักรสยาม

ปัจจุบันการบำบัดรักษาสุขภาพด้วยกลิ่นหอม หรือที่เรียกว่า อโรมาเธอราพี (Aromatherapy) ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก และหนึ่งในกลิ่นหอมที่นำมาใช้ก็คือ “กำยาน”

ที่มา
หนังสือพรรณไม้สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ เล่ม 2, ไม้ต้นในสวน Tree in the Garden