คำเดื่อง ภาษี : ต้นแบบเกษตรประณีต พึ่งธรรมชาติ พึ่งภูมิปัญญาท้องถิ่น

ครูบาคำเดื่อง ภาษี จากบ้านโนนขวา จ.บุรีรัมย์
ปราชญ์จากอีสาน ต้นแบบการทำเกษตรประณีต หนึ่งไร่ ปลูกต้นไม่ที่กินได้ เป็นยาได้ สร้างบ้านเรือนในอนาคตได้ ขุดบ่อเลี้ยงปลา ทำอาหาร สร้างชีวิตที่พอเพียงบนที่ดินเพียง 1 ไร่ โดยไม่ใช้สารเคมี เน้นการปรับแนวคิดใหม่ จากพึ่งพาตลาด พึ่งทุน พึ่งความรู้ภายนอก สู่การพึ่งพาตนเอง พึ่งพาธรรมชาติ ย้อนกลับสู่ภูมิปัญญาท้องถิ่น ปรับชีวิตให้พออยู่ พอกิน และเป็นหนึ่งในผู้ก่อตั้ง โรงเรียนชุมชนอีสาน ขึ้นในปี พ.ศ.๒๕๓๙ เพื่อถ่ายทอดความรู้สู่เพื่อนเกษตรกรตามแบบ ชาวบ้านสอนชาวบ้าน ด้วยตระหนักว่า กางร่มคนเดียวในทะเลทราย เป็นไปไม่ได้

เพราะดำเนินชีวิตตามแนวทางเศรษฐกิจทุนนิยมแล้วไม่สามารถทำให้พึ่งพาตนเองได้ และได้ทำลายต้นทุนทางธรรมชาติอย่างย่อยยับโดยไม่รู้ตัว สังคมล่มสลาย ครอบครัวแตกแยก หมดศักดิ์ศรีความเป็นคน ขาดความเป็นไท(อิสระ) กลายเป็นทาสเงินทั้งประเทศ ทำให้หันมาเดินตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง เชื่อมั่นในมนุษย์ทุกผู้ทุกนาม ว่าสามารถพัฒนาไปสู่การพึ่งตนเองและพึ่งพากันเองดังพระพุทธพจน์ อัตตาหิ อัตตาโน นาโถ เพราะถึงแม้เกิดวิกฤต โลกจะเจ๊ง เศรษฐกิจจะล่ม น้ำมันจะแพง ผู้คนจะอดอยากขาดแคลน ฯลฯ เราก็จะไม่มีทางเดือดร้อนไปตามวิกฤตต่าง ๆ ล้านเปอร์เซ็นต์

ด้วยความที่มีแนวคิดสวนกระแสคนอื่น ชอบศึกษาค้นคว้า สังเกต ตั้งคำถาม และแสวงหาคำตอบให้ตัวเอง โดยการปฏิบัติและเรียนรู้จากธรรมชาติ จนกลายมาเป็นที่ยอมรับของสังคมในปัจจุบัน เป็นเจ้าของรางวัลคนดีศรีสังคม ปี 2535 และครูภูมิปัญญาไทย รุ่นที่ 1 เมื่อปี 2544
จากการพูดคุยแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันนั้น พ่อคำเดื่องเห็นว่าต้นเหตุของปัญหา คือ การมุ่งเอาเงินเป็นตัวตั้ง ผลิตทุกอย่างเพื่อขาย เมื่อเข้าสู่ยุคการพัฒนาตั้งแต่ช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติ ฉบับที่ 1 คนก็เลยพากันบุกเบิกพื้นที่ป่าให้เป็นที่ทำกิน ปลูกปอ ปลูกอ้อย มันสำปะหลัง และพืชเศรษฐกิจอีกหลายชนิด แต่การผลิตนั้นไม่มีการจัดการและวางแผนที่ดี มีแต่คนบอกว่าปลูกอันนั้นดี ปลูกอันนี้ดี จะมีเงินทองทำให้ร่ำรวย และมีการบุกรุกป่าเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนในที่สุดป่าก็เสื่อมโทรม สิ่งแวดล้อมก็เสื่อมโทรม

พ่อคำเดื่องและเครือข่ายปราชญ์ชาวบ้านภาคอีสาน จึงเสนอแนวคิดการทำเกษตรประณีตหนึ่งไร่ เพื่อแก้ไขปัญหาความยากจน โดยปลูกพืชที่กินได้เป็นยาได้ ปลูกไม้ไว้สร้างบ้านเรือนในอนาคต ขุดบ่อเลี้ยงปลา ทำทุกอย่างในพื้นที่ 1 ไร่โดยไม่ใช้สารเคมี ทั้งนี้ การทำเกษตรประณีตให้ประสบความสำเร็จต้องมีองค์ประกอบอย่างน้อย 4 ประการ คือ การกำหนดเป้าหมายที่ต้องอาศัยการคิด การคำนวณ และการคิดถูกทำถูก การรวมพลัง ซึ่งหมายถึง การรวมพลังคนในบ้าน คนในชุมชนมาช่วยกัน การตั้งมั่น คือต้องรู้จักตนเอง รู้จักผู้อื่น และรู้จักสิ่งแวดล้อ ส่วนสุดท้ายคือต้องตั้งใจตั้งใจทำมาหากิน

เมื่อหันพูดคุยเกี่ยวกับการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน พ่อคำเดื่องซึ่งประกาศตัวอย่างชัดเจนว่าไม่เชื่อมั่นกับการศึกษาในระบบ และให้ลูกทั้ง 3 คนออกจากโรงเรียน เพื่อมาเรียนรู้แนวทางการพึ่งตนเองตามที่ตัวเองได้วางรากฐานไว้ให้แล้วนั้น เห็นว่าการปฏิรูปการศึกษานั้นไม่ใช่เพียงแค่ปรับกระบวนการเรียนรู้และปฏิรูปครูเท่านั้น แต่ต้องแก้ไขระบบการศึกษาที่อยู่ในกรอบคิดแบบเก่า (ทุนนิยม) ที่ยังเอาเงินเป็นตัวตั้ง อยากให้นำหลักอริยสัจ 4 มาประยุกต์ใช้กับการศึกษา โดยใช้การตั้งคำถามเพื่อกระตุ้นให้คิดและหาคำตอบเอง คิดบนหลักของความยั่งยืน เข้าใจธรรมชาติ เข้าใจระบบนิเวศ ทำให้เห็นการปฏิบัติจริง อย่าเพิ่งเชื่อตำรา ต้องพิสูจน์ก่อน จึงจะเชื่อได้
ถ้าเข้าใจธรรมชาติก็จัดการได้โดยไม่ต้องเหนื่อยมาก

การที่จะให้นักเรียนทำอะไร ผู้บริหารและครูจะต้องเข้าใจก่อน ส่วนใหญ่การทำตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงที่โรงเรียนทำกันเป็นเพียงรูปแบบ แต่ยังไม่ได้เปลี่ยนวิธีคิด ต้องปรับวิธีคิด ตอนนี้เขายังไม่เชื่อว่าวิถีที่เราเดินตามฝรั่งได้หมดอายุขัยแล้ว โลกตอนนี้เหมือนเล่นไพ่จนหมดแต้มแล้ว แต่ไม่ยอมเลิกเล่น เหมือนกับที่มีคนทักท้วงว่ามาตรการกระตุ้นเศรษฐกิจของรัฐบาลจะไม่ได้ผล ก็มีคนบอกว่าทั่วโลกเขาก็ทำแบบนี้ ทั้งที่ประเทศผู้นำทางเศรษฐกิจของโลกที่เคยใช้วิธีการแบบเดียวกันนี้ล้วนแต่ล้มพังพาบอย่างไม่เป็นท่าอยู่ในปัจจุบัน
ไหนที่บอกว่ารากพืชแย่งอาหารกันมันเป็นยังไง

คำว่าเศรษฐกิจพอเพียงคนส่วนใหญ่ยังมองเป็นเพียงเรื่องของการทำการเกษตรแบบอินทรีย์เพียงอย่างเดียวอยู่ ความจริงเศรษฐกิจพอเพียงยังรวมถึงการดำเนินชีวิตอื่นๆด้วย คือการใช้ชีวิตอย่างพอดีและคิดค้นหาวิธีการที่จะคืนความสมดุลให้กับโลก ไม่ใช่คิดแต่จะเอาและทำลายอย่างเดียว เหมือนเศรษฐกิจทุนนิยมที่มุ่งแข่งขันกันรวย แต่เศรษฐกิจพอเพียงคือการทำอย่างไรให้เหลือเก็บและคืนให้กับโลกให้มากที่สุด โดยเฉพาะเรื่องสิ่งแวดล้อมจะต้องรักษาไว้ให้รุ่นลูกรุ่นหลานมีใช้อย่างเพียงพอ