ชะอม พืชริมรั้วกลิ่นแรงแต่มากด้วยคุณค่า

ชะอมเป็นไม้พื้นบ้านซึ่งคนไทยรู้จักและนิยมรับประทานกันดี ไม่ว่าจะเป็น ชะอมชุบไข่ทอด ลวกจิ้มน้ำพริก หรือใส่แกงหน่อไม้ แกงแค ส่วนมากแล้วนิยมปลูกชะอมไว้เป็นสวนข้างรั้วบ้านละไม่กี่ต้นเพื่อเก็บไว้รับประทาน

ชื่อวิทยาศาสตร์ Acacia Insuavis, Lace
ชื่อวงศ์ MIMOSEAE
ชื่อพื้นเมือง ผักหละ

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

• ต้น : เป็นพรรณไม้พุ่มขนาดย่อม ลำต้นและกิ่งก้านมีหนามแหลมอยู่โดยทั่วไป และจะมีกลิ่นเหม็นเขียว
• ใบ : ใบเป็นสีเขียว มีก้านใบจะแยกออกเป็นใบอยู่ 2 ทาง จะมีลักษณะคล้ายใบส้มป่อย หรือใบกระถิน นอกจากนี้ใบอ่อนๆ จะมีกลิ่นฉุนคล้ายกลิ่นของลูกสตอ หรือกระถินแต่จะมีกลิ่นฉุนกว่ามาก ใช้ใบหรือยอดอ่อน ๆ ชุบไข่แล้วทอดกินเป็นอาหารกับน้ำพริก

พันธุ์ชะอมที่มีวางขายตามตลาดน มีอยู่ด้วยกันประมาณ 3 พันธุ์คือ

1. พันธุยอดใหญ่ ลักษณะต้นสูงใหญ่ แตกยอดได้ดีในหน้าแล้ง ส่วนในหน้าหนาวแตกยอดเล็กน้อย ไม่ควรตัดต้นแก่ให้แตกยอดใหม่ในช่วงนี้เพราะจะทำให้ต้นตายได้
2. พันธุ์ยอดขนาดกลาง พันธุ์นี้ให้ยอดดีทั้งในหน้าฝนและหน้าแล้ง
3. พันธุ์ยอดเล็ก ลักษณะของยอดจะตรงคล้ายยอดผักกระถิน และใบมีสีออกเหลืองเล็กน้อยอีกทั้งขนาดของยอดก็เล็กกว่าอย่างเห็นได้ชัดเมื่อเทียบกับ พันธุ์ยอดใหญ่ เมื่อตัดต้นแล้วจะแตกยอดใหม่ได้ดี

การตอนกิ่งชะอม
วิธีการตอนกิ่งชะอมก็จะเหมือนกับการตอนต้นไม้อื่นๆ ซึ่งจะออกรากภายใน 1 เดือน เมื่อชะอมงอกรากแล้วก็สามารถตัดไปชำและปลูกได้
การตอนกิ่ง คือ การทำให้กิ่งหรือต้นพืชเกิดรากขณะติดอยู่กับต้นแม่ จะทำให้ได้ต้นพืชใหม่ ที่มีลักษณะทางสายพันธุ์ เหมือนกับต้นแม่ทุกประการ โดยมีขั้นตอนการปฏิบัติ ดังนี้

1. เลือกกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อนที่สมบูรณ์ปราศจากโรคและแมลง
2. ควั่นกิ่ง ลอกเอาเปลือกออก แล้วขูดเยื่อเจริญที่เป็นเมือกลื่น ๆ ออก
3. นำตุ้มตอน (ขุยมะพร้าวที่แช่น้ำ แล้วบีบหมาด ๆ อัดลงในถุงพลาสติก ผูกปากถุงให้แน่น) มาผ่าตามความยาวแล้วนำไปหุ้มบนรอยแผลของกิ่งตอน มัดด้วยเชือกทั้งบนและล่างรอยแผล
4. เมื่อกิ่งตอนมีรากงอกแทงผ่านวัสดุ และเริ่มแก่เป็นสีเหลือง สีน้ำตาล ปลายรากมีสีขาว และมีจำนวนมากพอจึงตัดกิ่งตอนได้
5. นำกิ่งตอนไปชำในภาชนะ กระถางหรือถุงพลาสติก เพื่อรอการปลูกต่อไป

การปลูก
การปลูกชะอมนั้นควรปลูกต้นฤดูฝน โดยเลือกกิ่งชะอมที่ไม่อ่อนและไม่แก่จนเกินไป นำมาตัดเป็นท่อน ๆ ยาวท่อนละ 1 ฟุต ใส่ลงไปในหลุมปลูกประมาณ หลุมละ 3 ท่อน ถ้าไม่มีฝนตกในช่วงนั้นก็ควรดูแลให้นํ้า ชะอมจะแตกยอดอ่อนขึ้น มาภายใน 2-3 สัปดาห์ เมื่อชะอมอายุ 4-5 เดือนก็เริ่มเด็ดยอดได้

การบำรุงรักษา กำจัดวัชพืชโดยใช้จอบถากกลบโคนด้วยหญ้าและใบไม้ใส่ปุ๋ยคอกปีละครั้ง

โรคและแมลงศัตรู ชะอมไม่ค่อยมีโรคและแมลงมารบกวนหากพบโรคป้องกันโดยใช้ ปูนขาวโรยรอบโคนต้นหรือจุ่มท่อนพันธุ์ในน้ำปูนขาวก่อนปลูก ส่วนแมลงมีหนอนกินยอดชะอม ใช้ยาฆ่าแมลงฉีดทุก ๆ 8 วัน ควรเก็บยอดชะอมหลังฉีดยาแล้วไม่น้อยกว่า 7 วัน

อายุการเก็บเกี่ยว หลังจากปลูกกิ่งตอนได้ประมาณ 10 -15 วัน สามารถตัดยอดขายได้ หากบำรุงรักษาดี สามารถตัดยอดชะอมได้ทุก ๆ 2 วัน

ประโยชน์ทางยา
รากของชะอม สรรพคุณแก้ท้องเฟ้อ ขับลมในลำไส้ แก้อาการปวดเสียวในท้องได้ดี

ประโยชน์ทางอาหาร
ส่วนที่เป็นผัก/ฤดูกาล ยอดอ่อนใบอ่อน เป็นไม้ที่ออกทั้งปี แต่จะออกมากในฤดูฝน ชาวเหนือนิยมรับประทานยอดชะอม หน้าฝนจะมีรสเปรี้ยวกลิ่นฉุนบางครั้งทำให้ปวดท้อง

รสและประโยชน์ต่อสุขภาพ
ยอดชะอม ใบอ่อน มีรสจืดกลิ่นฉุน (กลิ่นหอมสุขุม) ช่วยลดความร้อนของร่างกาย ยอดชะอม 100 กรัม ให้พลังงานกับสุขภาพ 57 กิโลแคลอรี่ ประกอบด้วย

• เส้นใย 5.7 กรัม
• แคเซียม 58 มิลลิกรัม
• ฟอสฟอรัส 80 มิลลิกรัม
• เหล็ก 4.1 มิลลิกรัม
• วิตามินเอ 10,066 IU
• วิตามินบีหนึ่ง 0.05 มิลลิกรัม
• วิตามินบีสอง 0.24 มิลลิกรัม
• ไนอาซิน 1.5 มิลลิกรัม
• วิตามินซี 58 มิลลิกรัม

การปลูกเพื่อการค้า :

1. การปักชำกิ่งชะอม ต้องเลือกกิ่งที่มีลักษณะไม่อ่อนไม่แก่เกินไป โดยดูลักษณะจากสีกิ่งจะมีสีขาวจนถึงขาวอมเขียว หรือกิ่งที่มีอายุไม่ต่ำกว่า 1 ปี นับแต่วันที่แตกยอดออกมา แต่ต้องไม่ เป็นกิ่งที่แก่จัดจนเกินไป เพราะรากและยอดจะแตกน้อย
2. ใช้มีดคม ๆ ตัดเป็นรูปปากฉลามเฉียงประมาณ 45 องศา ต้องตัดครั้งเดียวให้ขาดและไม่แตกความยาวประมาณ 6-7 นิ้ว
3. การเตรียมดิน ต้องเป็นดินค่อนข้างร่วน ไม่เหนียวมาก ไม่เป็นทรายจัดถ้าเป็นดินที่ได้จากเศษใบไม้ใต้ต้นฉำฉาจะดีมาก
4. นำดินที่เตรียมไว้แล้วมากรอกใส่ถุงพลาสติกสีดำ ขนาด 2.5 x 7 นิ้ว เจาะรูสองข้างเพื่อให้ระบายน้ำได้ดี ต้องกรอกดินใส่ให้เต็ม กดให้แน่น
5. นำเอากิ่งมาปักชำลงในถุงให้จมลงไปครึ่งหนึ่งของกิ่งทั้งหมด ในลักษณะเอียงเล็กน้อย แต่ละถุงจะปักชำลงไป 2 กิ่ง แล้วกดดินให้แน่น ถ้าดินยุบให้เติมดินให้เต็มก่อน จึงนำไปวางไว้ในร่มรำไร รดน้ำทุกวันเช้า-เย็น
6. ประมาณ 15 วัน กิ่งชะอมจะแตกยอดออกมายาวประมาณ 4-5 นิ้ว ให้แยกชะอมมาวางเป็นกลุ่ม ๆ อย่าให้หนาแน่นเกินไป ดูแลให้ครบ 1 เดือน ก็สามารถนำไปปลูกหรือจำหน่ายได้
7. การปลูกต้นชะอมให้ขุดดินเป็นร่องยาวให้ลึกประมาณ 20-30 เซนติเมตร แต่ละร่องห่างกัน 1.5 เมตร แต่ละหลุมวางระยะให้ห่างประมาณ 50 เซนติเมตร เมื่อนำถุง ชะอมลงปลูกแล้ว ก็กดดินให้แน่น รดน้ำบ่อย ๆ จนถึง 1 เดือน ชะอมก็จะตัดยอดจำหน่ายได้
8. การดูแลชะอมในแปลงที่ตัดยอดขายนั้น ต้องให้ปุ๋ย หว่านในร่องทุก ๆ 2 สัปดาห์ รดน้ำอย่างน้อยสัปดาห์ละครั้งให้ดินชุ่ม ชะอมจะแตกยอดให้เก็บได้ทุกวัน