ทับทิม อัญมณีแห่งผลไม้

ผลทับทิมใช้รับประทานเป็นผลไม้มีรสหวานหรือเปรี้ยวอมหวานทับทิมเป็นผลไม้ที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ น้ำทับทิมมีวิตามินซีสูงและยังมีสารเกลือแร่ที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกายในปริมาณที่สูงเหมาะสำหรับการดื่มเพื่อเพิ่มความสดชื่นให้กับร่างกาย ่ช่วยป้องกันโรคเลือดออกตามไรฟัน และบำรุงฟันให้แข็งแรง

น้ำทับทิมมีสารต้านอนุมูลอิสระหลายชนิดและมีประสิทธิภาพสูงมากสามารถลดภาวะการแข็งตัวของเลือดจากไขมันในเลือดสูง บรรเทาโรคโรคหัวใจและความดันโลหิตสูง ช่วยเพิ่มพลังและความงาม ดื่มน้ำทับทิมคั้นวันละแก้วจะช่วยส่งเสริมการทำงานของหลอดเลือด ลดการแข็งตัวของหลอดเลือดแดงและช่วยเสริมสุขภาพของหัวใจให้ดีขึ้น

ทับทิม ชื่อผลไม้อันมีที่มาจากลักษณะของเนื้อหุ้มเมล็ดสีแดงใส มีเหลี่ยมมุมสวยงามราวพลอยแดงสูงค่า เหมาะกับสมญานาม อัญมณีแห่งผลไม้ ผู้คนหลายชนชาติยอมรับและเชื่อว่าทับทิมเป็นไม้สูงค่าและศักดิ์สิทธิ์ โดยเฉพาะคนจีนที่ถือว่าทับทิมเป็นไม้มงคลและเป็นสัญลักษณ์แห่งความอุดมสมบูรณ์ จึงนำทับทิมมาใช้ในวิถีชีวิตและพิธีกรรมมากมายหลายอย่าง จนอาจทำให้หลายคนเข้าใจว่าทับทิมมีถิ่นกำเนิดจากประเทศจีน แต่มีข้อสันนิษฐานว่าแท้จริงแล้วทับทิมมีถิ่นำเนิดจากประเทศแถบเปอร์เซีย

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Punica granatum L.
ชื่อสามัญ : Pomegranate , Punica apple
วงศ์ : Punicaceae
ชื่ออื่น : พิลา (หนองคาย) พิลาขาว มะก่องแก้ว (น่าน) มะเก๊าะ (เหนือ) หมากจัง (แม่ฮ่องสอน)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ไม้ยืนต้น หรือพรรณไม้พุ่ม ขนาดเล็ก ลักษณะผิวเปลือกลำต้นเป็นสีเทา ส่วนที่เป็นกิ่งหรือยอดอ่อนจะเป็นเหลี่ยม หรือ มีหนามแหลมยาวขึ้น

• ใบ ใบมีลักษณะเป็นรูปยาวรี โคนใบมน แคบ ส่วนปลายใบเรียวแหลมสั้น ผิวหลังใบ เกลี้ยงเป็นมัน ใต้ท้องใบจะเห็นเส้นใบได้ชัด ขนาดของใบกว้างประมาณ 1 – 1.8 ซม. ยาว ประมาณ 2.5 – 6 ซม.
• ดอก ดอกออกเป็นช่อ หรืออาจจะเป็น ดอกเดียว ในบริเวณปลายยอด หรือง่ามกิ่ง ลักษณะของดอกมีเป็น สีส้ม สีขาว หรือสีแดง ดอกหนึ่งมีกลีบดอกประมาณ 6 กลีบ ปลายกลีบ ดอกจะแยกออกจากกัน ตรงกลางดอกมีเกสร ตัวเมีย และตัวผู้ซึ่งมีอับเรณูเป็นสีเหลือง ขนาดของดอกบานเต็มที่มีเส้นผ้าศูนย์กลางประมาณ 2 – 3 ซม.
• ผลมีลักษณะเป็นรูปค่อนข้าง กลม ผิวเปลือกนอกหนาเกลี้ยง ผลเมื่อแก่หรือ สุกเต็มที่มีสีเหลืองปนแดง และลักษณะของผล จะแตก หรืออ้างออก ข้างในผลก็จะมีเมล็ดเป็น จำนวนมาก เป็นรูปเหลี่ยม มีสีชมพูสด ดอก ดอกออกเป็นช่อ หรืออาจจะเป็น ดอกเดียว ในบริเวณปลายยอด หรือง่ามกิ่ง ลักษณะของดอกมีเป็น สีส้ม สีขาว หรือสีแดง ดอกหนึ่งมีกลีบดอกประมาณ 6 กลีบ ปลายกลีบ ดอกจะแยกออกจากกัน ตรงกลางดอกมีเกสร ตัวเมีย และตัวผู้ซึ่งมีอับเรณูเป็นสีเหลือง ขนาดของดอกบานเต็มที่มีเส้นผ้าศูนย์กลางประมาณ 2 – 3 ซม. ผลมีลักษณะเป็นรูปค่อนข้าง กลม ผิวเปลือกนอกหนาเกลี้ยง ผลเมื่อแก่หรือ สุกเต็มที่มีสีเหลืองปนแดง และลักษณะของผล จะแตก หรืออ้างออก ข้างในผลก็จะมีเมล็ดเป็น จำนวนมาก เป็นรูปเหลี่ยม มีสีชมพูสด

เนื้อใสหุ้มเมล็ดสีแดงหรือชมพูสดสวย ฉ่ำน้ำ รสหวานหรือหวานอมเปรี้ยวของทับทิมนั้นมีคุณค่ามากสมชื่อ เพราะเนื้อทับทิ่มมีฤทธิ์เป็นยาระบายอ่อน ๆ และช่วยบำรุงหัวใจ มีสารแอนโทไซยานิน ซึ่งเป็นรงควัตถุในพืชผักผลไม้ที่มีคุณสมบัติที่ดีในการต้านอนุมูลอิสระและดีต่อเส้นเลือด ช่วยลดความเสี่ยงในการเป็นโรคหัวใจ มีสารโพลีฟีนอลที่มีส่วนช่วยลดคอเลสเตอรอลในเลือด จากการศึกษาวิจัยยืนยันว่าการดื่มน้ำทับทิมให้สารต้านอนุมูลอิสระมากเป็น 3 เท่าของการดื่มไวน์แดงและชาเขียวใรปริมาณที่เท่ากัน และน้ำทับทิม 1 แก้ว มีวิตามินซีร้อยละ 40 ของปริมาณที่ผู้ใหญ่ทั่วไปจำเป็นต้องได้รับในแต่ละวัน

หญิงและชายวัยทองก็ไม่ควรมองข้ามผลไม้ชนิดนี้ เพราะทับทิมมีสารไฟโตเอสโทรเจน (Phytoestrogen) ช่วยปรับฮอร์โมนและบรรเทาอาการต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้นเมื่อย่างเข้าวัยทอง เป็นแหล่งของวิตามินเอและอี จึงช่วยป้องกันและลดปัญหาเรื่องริ้วรอยที่เกิดจากวัย ส่วนสตรีมีครรภ์ก็จะได้รับประโยชน์จากกรดโฟลิก ที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของทารกในครรภ์ อีกทั้งทับทิมยังมีโพแทสเซียมช่วยลดความดันโลหิตได้อีกด้วย

ส่วนที่ใช้ : ใบ ดอก เปลือกผลแห้ง เปลือกต้นและเปลือกราก เมล็ด
สรรพคุณ :

• ใบ – อมกลั้วคอ ทำยาล้างตา
• ดอก – ใช้ห้ามเลือด
• เปลือกและผลแห้ง
  – เป็นยาแก้ท้องร่วง ท้องเดิน แก้บิด
  – แก้โรคลักกะปิดลักกะเปิด
• เปลือกต้นและเปลือกราก
  – ใช้เป็นยาขับพยาธิตัวตืด , พยาธิตัวกลม
• เมล็ด – แก้โรคลักกะปิดลักกะเปิด

วิธีและปริมาณที่ใช้

• ถ่ายพยาธิตัวตืดและพยาธิตัวกลม ได้ผลดี
• ใช้เปลือกสดของราก , ต้น ที่เก็บใหม่ๆ 60 กรัม หรือประมาณ 1/2 กำมือ เติมกานพลูหรือกระวานลงไปเล็กน้อย เพื่อแต่งรส ต้มกับน้ำ 3 ถ้วยแก้ว เคี่ยวให้เหลือ 1 1/2 ถ้วยแก้ว รับประทานครั้งละ 2 ช้อนโต๊ะ (30 ซี.ซี.) หลังจากนั้นประมาณ 2 ชั่วโมง รับประทานยาถ่าย เช่น ดีเกลือ 2 ช้อนโต๊ะตาม ควรอดอาหารก่อนรับประทานยา
• ยาแก้ท้องร่วง ท้องเดิน (ไม่ใช่บิด หรือ อหิวาตกโรค)
• ใช้เปลือกผล ตากแดดให้แห้ง ประมาณ 1/4 ของผล ฝนกับน้ำฝนหรือน้ำปูนใสให้ข้นๆ รับประทานครั้งละ 1-2 ช้อนแกง หรือต้มกับน้ำปูนใส แล้วดื่มน้ำที่ต้มก็ได้
• บิด (มีอาการปวดเบ่ง และมีมูก หรืออาจมีเลือดด้วย)
• ใช้เปลือกผลแห้งของทับทิม ครั้งละ 1 กำมือ (3-5 กรัม) ต้มกับน้ำ ดื่มวันละ 2 ครั้ง อาจใช้กานพลูหรืออบเชยแต่งกลิ่นให้น่าดื่มก็ได้

สารเคมี
เปลือกผลมีรสฝาด เนื่องจากมี tannin 22-25% gallotannic acid สารสีเขียวอมเหลือง รากมีสารอัลคาลอยด์ ชื่อ pelletierine และอนุพันธ์ของ pelletierine

ประโยชน์ของทับทิม

1. ผลทับทิมสดอุดมไปด้วยสารในกลุ่มแทนนิน (Tannin) สูง จึงมีสรรพคุณใช้เป็นยาแก้ท้องเดิน โรคบิด ฆ่าเชื้อแบคทีเรียหลายสิบชนิด
2. นํ้าทับทิมมีสารต้านอนุมูลอิสระหลายชนิดและมีประสิทธิภาพสูงมาก (Super antioxidant) ช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ (Free radicals)
3. มีส่วนช่วยในการลดภาวะการสะสมไขมันในผนังเส้นเลือด ป้องกันเส้นเลือดอุดตันและแข็งตัว ซึ่งจะก่อให้เกิดโรคหัวใจขาดเลือดตามมา
4. ผลทับทิมช่วยบำรุงหัวใจในผู้ป่วยที่เป็นโรคหัวใจขาดเลือดโดยเพิ่มการไหลเวียนที่ดีขึ้นและลดภาวะหัวใจขาดเลือดในผู้ป่วยโรคหัวใจ
5. นอกจากนี้ทับทิม ยังมีส่วนช่วยบำรุงตับ โดยมีฤทธิ์ป้องกันการเป็นพิษต่อตับและยับยั้งเซลล์มะเร็งอีกด้วย

ปลูกต้นทับทิม
ทับทิม เป็นพืชชอบแดดที่ปลูกง่าย ทนทานต่อสภาพดินเกือบทุกชนิด ทั้งดินร่วน ดินทราย แม้กระทั่งดินที่ปนดินเหนียวอยู่ ทั้งยังสามารถปลูกได้ทั้งการลงดินและเป็นไม้กระถาง ดังนั้นจึงมีผู้นิยมปลูกต้นทับทิมในบ้านเรือนกันเป็นจำนวนไม่น้อย

การปลูกต้นทับทิม ต้องปลูกไว้กลางแจ้งจึงจะให้ผลดีกว่าปลูกในที่ร่ม นอกจากเป็นพืชที่ค่อนข้างจะทนทานต่อสภาพดินและสภาพอากาศแล้ว ต้นทับทิมยังมีระยะปลูกที่กินพื้นที่น้อย สามารถปลูกเว้นระยะต่อต้นเพียง 2 เมตรก็ยังได้ หลุมที่ปลูกก็ไม่ต้องใหญ่มาก แต่ปัญหาที่พบเจอบ่อยก็คือ ต้นทับทิมมักจะถูกปลวกกินรากเสมอ ดังนั้น เมื่อเตรียมหลุมปลูกก็ควรป้องกันปลวกด้วยการผสมยาพวก ดีลดริล หรือคลอเดน ละลายน้ำรดลงในหลุม พร้อม ๆ กับการผสมปุ๋ยด้วยก็จะเป็นการป้องกันได้ระดับหนึ่ง

การปลูกทับทิมนั้น มักจะปลูกจากกิ่งตอน กิ่งชำ หรือต้นที่ได้จากการเพาะเมล็ด ทับทิมเป็นพืชที่เติบโตเร็วและอายุยืนหลายสิบปี เนื่องจากเป็นไม้พุ่มที่มีการแตกลำต้นใหม่จากตาบนลำต้นใต้ดินเสมอ หากรู้จักตัดแต่งกิ่งที่ให้ผลผลิตออกเสียบ้าง และบำรุงด้วยปุ๋ยหมักปุ๋ยคอกเป็นประจำ ก็จะมีอายุยืนให้ผลได้นาน ปัญหาสำคัญของต้นทับทิมที่ทำให้ต้นทับทิมตาย ก็เนื่องมาจากมีไส้เดือนฝอยและมีโรครากเน่า ซึ่งมักจะเป็นในต้นทับทิมที่ถูกน้ำท่วมขัง