ผักตับเต่า ใบจะกลมมนใช้จิ้มน้ำพริก

ไม้น้ำที่ชื่อตับเต่ามี ๒ ชนิด คือ ตับเต่าหรือผักอีแปะซึ่งเป็นพืชใบเลี้ยงคู่ วงศ์เดียวกับต้นแววมยุราชนิดหนึ่งและผักเต่าหรือตับเต่านาซึ่งเป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยว วงศ์เดียวกับสาหร่ายหางกระรอกอีกชนิดหนึ่งทั้ง ๒ ชนิดขึ้นอยู่ตามแหล่งน้ำจืด ในท้องนาและหนองบึงทั่วไป ดังนั้น ต้นตับเต่าที่กล่าวถึงในวรรณคดี จึงอาจเป็นชนิดใดชนิดหนึ่งในจำนวนนี้

ตับเต่า (Mimulus orbicularis Benth.)
ตับเต่ามีลำต้นอวบน้ำ และแตกแขนง ไม่มีไหล มีรากตามข้อ ใบเป็นใบเดี่ยว เป็นแผ่นกลมหนา ออกเป็นคู่ตรงกันข้าม และลอยอยู่บนผิวน้ำ ดอกเดี่ยวออกตามซอกใบ มีสีม่วงอ่อนแกมขาว มีจุดสีเหลืองตรงกลางดอก มีก้านยาวชูดอกขึ้นเหนือน้ำ ฝักมีเมล็ดเล็กๆ จำนวนมากขยายพันธ์โดยใช้เมล็ด ในภาคอีสานเรียกว่าผักจองแปะ ยอดอ่อน ใบอ่อน และดอกตูม ใช้รับประทานเป็นผักสด

ตับเต่านา (Hydrocharis morsus-ranae Linn.)
ลักษณะคล้ายตับเต่า ใบกลมแต่ฐานใบเว้าลึก ก้านใบยาว แลดูคล้ายกับอยู่เป็นกลุ่มเป็นกอเล็กๆ ๕ – ๖ ใบ มีไหลทอดยาวไปตามน้ำดอกสีขาว แยกเพศ มีก้านชูขึ้นเหนือน้ำ ผลกลมๆ คล้ายตะขบฝรั่ง ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ดและไหล ใบอ่อนใช้รับประทานเป็นผักสด

ชื่ออื่น ผักตับเต่า ตับเต่าน้ำ ผักเต่า ผักปอดม้า
ชื่อวิทยาศาสตร์ Hydrocharis morsus ranae Linn.
วงศ์ HYDROCHARITACEAE

ผักตับเต่าเป็นพืชลอยน้ำอายุหลายฤดู ถ้าน้ำตื้นก็จะหยั่งรากลงยึดพื้นดิน ชอบขึ้นในน้ำนิ่งทั่วไป เช่นในนาข้าว ลำต้นเป็นไหลเรียวยาว ใบเป็นใบเดี่ยวรูปร่างกลม ฐานใบเว้าเป็นรูปหัวใจ ขอบใบเรียบ แตกที่ข้อของลำต้นเป็นกลุ่มชูขึ้นเหนือน้ำ มีรากเกิดเป็นกระจุกทางด้านล่างของกลุ่มใบ ใบด้านบนสีเขียวเข้มเป็นมัน ใบด้านล่างสีจางกว่าและกลางใบจะพองออกคล้ายฟองน้ำ ช่วยพยุงลำต้น ดอกเป็นดอกเดี่ยวสีขาว มี 3 กลีบ เกิดตามซอกใบ มีก้านชูดอกเรียวยาว

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

• ต้น เป็นวัชพืชน้ำลำต้นเจริญเติบโตอยู่ในน้ำ มีรากและสามารถแตกไหลเป็นเส้นสีขาว ปลายไหล เจริญเติบโตเป็นต้นใหม่
• ใบ มีรูปร่างกลมแบบใบบัวบก ฐานใบเว้าเข้าหาก้านใบเป็นรูปหัวใจ ก้านใบยาว ขอบใบเรียบ แต่ถ้าในฤดูแล้งมีน้ำน้อยก้านใบก็จะสั้นลง ใบเมื่อลอยน้ำจะมีลักษณะคล้ายตับเต่า ในช่วงฤดูแล้ง ส่วนกลางแผ่นใบจะพองออกคล้ายกับหนุนไว้ด้วยฟองน้ำ
• ดอก ดอกออกตามซอกใบก้านดอกยาว ดอกมีสีขาวมีดอกตัวผู้และดอกตัวเมียเกิดแยกกันคนละดอก มีใบประดับหุ้มดอกตัวผู้และก้านดอกตัวผู้จะเรียงยาวกว่าดอกตัวเมีย ติดผลคล้ายตะขบฝรั่งแต่ก้านผลใหญ่

ประโยชน์

• ต้นอ่อนใช้รับประทานเป็นผัก ใบอ่อนใช้รับประทานเป็นผักสด
• สามารถใช้แก้ลม แก้เสมหะ บำรุงธาตุไฟให้บริบูรณ์
• ใช้เป็นไม้ประดับหรือปลูกในบ่อเลี้ยงปลาเพื่อช่วยคลุมผิวน้ำ

ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ดและไหล

แหล่งอ้างอิง

• ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. ตับเต่านา.
• สารสนเทศเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. Frog bit. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.ku.ac.th/AgrInfo.
• หนังสือผักพื้นบ้านภาคเหนือ. ผักตับเต่านา. (สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข).
• สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี. ผักตับเต่า