ผักพาย ผักเคียงรสหวานมัน

ผักพาย มีรสหวานมันและออกขมเล็กน้อย ช่วยเจริญอาหาร รับประทานใบเป็นผักสดกับ ส้มตำ ลาบ ก้อย หรือลวกจิ้มพริกก็ได้ ผักพายน้อยเป็นพืชที่นิยมบริโภคกันอย่างกว้างขวาง เป็นผักเคียงกับส้มตำ ลาบ น้ำตก น้ำพริก และอื่นๆอีกมากมาย เป็นพืชน้ำขนาดเล็ก ขึ้นเองได้ง่ายตามธรรมชาติในช่วงหน้าฝน ในสภาพที่มีน้ำขังหรือมีความชื้นสูง แต่ปริมาณในธรรมชาติก็ไม่เพียงพอต่อการบริโภค ปีไหนแล้งก็จะไม่มีบริโภค จึงได้มีเกษตรกรนำเมล็ดมาปลูกเพื่อการค้า

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Limnocharis flava Buch.
ชื่อวงศ์ : LIMNOCHARITACEAE
ชื่อท้องถิ่น : ตาลปัตรฤๅษี นางกวัก บอนจีน บัวค้วก บัวลอย กันจอง คันจ่อง ตาลปัตรยายชี ผักตบใบพาย ผักคันจอง ผักทัพพี หรือ ทับพี

ลักษณะ
ผักพายเป็นไม้น้ำ พบบริเวณนาข้าว และบริเวณที่มีนาขัง เซ่น หนองน้ำ สระ คู ห้วย ผักพาย เป็นไม้ล้มลุก อายุหลายปี ลำต้นเป็น เหง้าฝังจมอยู่ในโคลนเจริญเป็นต้น ใบขึ้นเหนือผิวน้า บางครั้งมีไหลสั้นๆ จำนวนมากใบเป็นใบเดี่ยวรูปร่างกลมรี ยาว15-18 ซม.กว้าง12 ชม.มีก้าน ใบงอกยื่นอยู่เหนือผิวน้า ก้านใบยาวประมาณ 30 ซม. ก้านใบสีเขียวอ่อน เป็นเหลี่ยมอวบน้ำพองลม (คล้ายก้านใบผักตบ) เมื่อหักก้านใบจะพบมียาง สีขาวซึมออกมา แผ่นใบใหญ่และแผ่คล้ายใบตาลแตร ดอกเป็นดอกช่อแบบ ร่ม มีดอกย่อย 7-10 ดอก กลีบดอกสีเหลืองหลุดร่วงง่าย เล้นผ่าศูนย์กลาง ของดอกย่อ ประมาณ 1.5ซม.

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

• ต้น เป็นไม้ล้มลุกหรือเป็นวัชพืชน้ำอายุหลายปี ลำต้นเป็นเหง้าฝังจมอยู่ในโคลนเจริญเป็นต้น มีรากยึดติดกับผิวดินในน้ำและชูก้านใบขึ้นเหนือผิวน้ำ บางครั้งมีไหลสั้นๆ จำนวนมาก
• ใบ เป็นใบเดี่ยวรูปร่างกลมรี หรือรูปทรงสามเหลี่ยมหรือรูปไข่ ปลายใบมน โคนใบป้านโค้งมนเข้าหา เส้นกลางใบ ใบยาว 15-18 ซม. กว้าง 12 ซม. มีก้านใบงอกยื่นอยู่เหนือผิวน้ำ ก้านใบยาว 30-50 ซม. ก้านใบสีเขียวอ่อนเป็นเหลี่ยม เนื้อในก้านลักษณะคล้ายฟองน้ำหรืออวบน้ำพองลม (คล้ายก้านใบ ผักตบ) เมื่อหักก้านใบจะพบมียางสีขาวขุ่นเล็กน้อยซึมออกมา แผ่นใบใหญ่และแผ่คล้ายตาลปัตรมี สีเขียวไม่เปียกน้ำ
• ดอก เป็นดอกช่อแบบร่มมีก้านดอก ลักษณะคล้ายก้านใบยืดยาว แตกออกจากยอดมีดอกย่อย 5-10 ดอก ดอกตูมลักษณะทรงกลมคล้ายดอกบัวขนาดเท่าหัวแม่มือ เมื่อดอกบานจะแยกเป็นก้านดอกย่อย 3 ช่อ เส้นผ่าศูนย์กลางดอกย่อยประมาณ 1.5 ซม. เมื่อดอกบานมีกลีบดอก 4-5 กลีบ ดอกสีเหลือง
• ผล ลักษณะทรงกลมขนาดเท่าหัวแม่มือ ภายในแบ่งเป็น 2 ซีก มีเมล็ดเรียงตัวอัดแน่น เมล็ดรูปครึ่งวงกลม แบนสีน้ำตาลเข้มลอยน้ำได้

สรรพคุณ : ผักพายช่วยเจริญอาหารและมีสรรพคุณป้องกันไข้หัวลม

วิธีใช้ในการประกอบอาหาร : ผักพายเป็นพืชล้มลุกประเภทไม้น้ำ สามารถนำมากินได้ ทั้งต้นอ่อน ก้านใบ และดอก นอกจากจะให้รสชาติ หวานมันอร่อยแล้ว กินเป็นผักสดแกล้ม ลาบก้อย น้ำพริก และยังทำเป็น ผักสุกโดยการลวกเป็นผักจิ้มน้ำพริก ชาวอีสานนำผักพายมาปรุงเป็นก้อยผักพาย ทำให้รสชาติของผักพายอร่อยมากขึ้น

คุณค่าทางอาหาร : ผักพายมีรสหวานมันและออกขมเล็กน้อยช่วยเจริญอาหารกองโภชนาการกระทรวงสาธารณสุขได้วิเคราะห์ ผักพาย 100 กรัม ให้พลังงานต่อร่างกาย 14 กิโลแคลอรี่ ประกอบด้วย

• เส้นใย 18 กรัม
• แคลเซียม 7 มิลลิกรัม
• ฟอสฟอรัส 2 มิลลิกรัม
• เหล็ก 0.5 มิลลิกรัม
• เบต้าแคโรทีน 501 ไมโครกรัม
• วิตามินบี1 0.03 มิลลิกรัม
• วิตามินบี2 0.08 มิลลิกรัม
• ไนอะซีน 1.2 มิลลิกรัม
• วิตามินซี 13 มิลลิกรัม

การขยายพันธุ์: ใช้หัว/เหง้า/หน่อ

การปลูก
การเตรียมแปลงและการปลูก

1. ใส่ปุ๋ยคอกในอัตรา 1- 2 ตัน/ไร่ (มากน้อยแล้วแต่ความอุดมสมบูรณ์ของดิน)
2. ไถดะแล้วปล่อยน้ำท่วมแปลงทิ้งไว้อย่างน้อย 7 วัน
3. ไถแปรและคราดปรับพื้นที่ให้สม่ำเสมอได้ระดับเดียวกัน ทำเทือกหว่าน เมล็ดพันธุ์
4. อัตรา 4 กิโลกรัม/ไร่ ผสมดินทรายหว่านทั่วแปลง แล้วปล่อยน้ำท่วม ขังสูงประมาณ 5 เซนติเมตร

การบำรุงรักษา

1. รักษาระดับน้ำไว้อย่าให้แห้งจนถึงเก็บเกี่ยวผลผลิต
2. ถ้าผักพายน้อยมีอาการใบเหลือง ควรใส่ปุ๋ยอินทรีย์เพิ่มเติม ด้วยการหว่านเพิ่มลงไปในแปลงปลูก

การเก็บผลผลิต
เมื่อได้ประมาณ 40 วัน ผักพายน้อยก็จะเริ่มโผล่ขึ้นมาเหนือน้ำหลังจากนั้น 30 วันก็เริ่มเก็บผลผลิตได้แล้ว ในช่วงฤดูฝนจะเก็บผลผลิตได้ต่อเนื่องเกือบทุกวันจนถึงช่วงปลายเดือนตุลาคม ก็จะเริ่มออกดอก เกษตรกรควรปล่อยให้ออกดอกเพื่อเก็บไว้ทำพันธุ์ต่อไป