พุทธรักษากินหัว สาคู

ต้นสาคูที่เป็นพืชหัวชนิดหนึ่ง เนื่องจากเราใช้หัวเป็นประโยชน์ ไม่ใช่ต้นสาคูที่เป็นต้นไม้ประเภทปาล์ม ที่เรียกว่าต้นสาคู ประโยชน์ที่สำคัญคือ เป็นอาหาร แป้งที่ได้จากหัวสาคูนี้ เป็นแป้งในรูปของคาร์โบไฮเดรตที่บริสุทธิ์ที่สุดชนิดหนึ่ง เป็นแป้งที่มีความเหนียวมาก ย่อยง่าย เป็นที่นิยมในตลาดโลก มีราคาแพงกว่าแป้งชนิดอื่น มีหลายประเทศที่สามารถผลิตแป้งสาคูได้มาก จนสามารถส่งเป็นสินค้าออกทำเงินให้แก่ประเทศปีละมากๆ ประเทศไทยใช้สาคู เพื่อการบริโภคภายในประเทศ และมีปริมาณไม่มากนัก ถ้ามีการผลิตแป้งจากสาคู เพื่อการค้าได้ จะทำให้สาคูเป็นพืชที่มีความสำคัญมากขึ้น

ชื่อวิทยาศาสตร์ Canna indica L. (Canna edulis Ker-Gawl.)
ชื่อวงศ์ CANNACEAE
ชื่ออื่น พุทธรักษา สาคูหัวข่า, สาคูมอญ, อะตาหลุด

สาคูแบ่งตามลักษณะหัวมีอยู่ ๒ ชนิด ชนิดหัวเล็กยาว แผ่กว้าง และหยั่งลงในดินลึก เรียก เครโอล (creole) ชนิดหัวสั้นใหญ่ หัวไม่มาก หัวอยู่ไม่ลึก เรียก แบนานา (banana)

ลักษณะ

สาคูเป็นพืชเนื้ออ่อนมีอายุอยู่ได้หลายฤดู มีหัวซึ่งเกิดจากลำต้นใต้ดิน โดยหัวขยายตัวอยู่ใต้ระดับดิน หัวใหญ่กลม ยาว ขนาดของหัว ๒.๕ ซม. ยาว ๒๐-๔๕ ซม. ใบเป็นชนิดแลนซิโอเลต (lanceolate) เหมือนใบคล้า ดอกสีขาว เป็นช่อแฝด เมล็ดสีแดง แต่ไม่ค่อยติดเมล็ด

• ไม้ล้มลุก อายุหลายปี ลำต้นบนดินตั้งตรง ลำต้นใต้ดินเป็นเหง้าที่ทอดแผ่ แตกแขนง สูง 1.5-2.5 เมตร
  ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปขอบขนาน หรือรูปวงรีแกมขอบขนาน สีเขียวเข้ม ขอบใบสีม่วงเข้ม กาบใบมีแถบสีม่วงเข้ม
• ดอกช่อออกที่ปลายกิ่ง ดอกย่อยหลายดอก กลีบดอกสีส้มแดง เกสรตัวผู้ที่เป็นหมันมีลักษณะคล้ายกลีบดอกสีแดงสด
• ผลแห้ง แตกได้ เป็น 3 พู เมล็ดสีน้ำตาล ผิวมัน

สรรพคุณ
ยาพื้นบ้านล้านนาใช้ เหง้าสด ซึ่งมีรสขมมาก ขนาดยาวประมาณ 0.5 ซม. กินแก้ปวดมวนท้อง
– หัวใต้ดิน ต้มหรือนึ่งรับประทานได้(ม้ง)
หัวใต้ดิน นึ่งแล้วใช้ผสมแป้งทำขนม ช่วยให้แป้งไม่ติด ใบตอง(เมี่ยน)
หัวใต้ดิน นำมาต้มรับประทาน ต้มกับน้ำตาล ทำเป็นของหวาน(กะเหรี่ยงเชียงใหม่)

ฤดูปลูก

สาคูขึ้นได้ในที่ที่มีฝน ๑,๕๐๐-๒,๐๐๐ มม. จึงควรปลูกในเวลาที่มีน้ำ หรือสามารถให้น้ำได้เพียงพอ ตลอดอายุการเจริญเติบโต สาคูชอบอากาศร้อนและชื้น ฤดูปลูกที่เหมาะสม ได้แก่ ฤดูฝน

การเลือกที่และการเตรียมดิน

สาคูชอบที่ที่มีการระบายน้ำดี ดินเป็นกรดน้อยๆ ร่วนและลึก สามารถขึ้นได้ดีตั้งแต่ระดับ น้ำทะเล จนถึงความสูงประมาณ ๙๐๐ เมตร เตรียมดินโดยไถ และพรวนดินให้ร่วน ขุดหลุมลึก ๑๐-๑๕ ซม. ระยะหลุมห่างกัน ๓๕-๔๐ ซม. ปลูกเป็นแถวระยะระหว่างแถว ประมาณ ๗๕ ซม.

วิธีปลูก
โดยทั่วไปปลูกจากหัว โดยตัดเป็นท่อนสั้นๆ ยาวประมาณ ๕ ซม. บางทีก็รมควันหัวเสียก่อน เพื่อให้งอกเร็วขึ้น บางครั้งก็ปลูกด้วยหน่อ (sucker) บางรายขุดเก็บหัวสาคูจากต้นแก่เท่านั้น ทิ้งต้นอ่อน ที่เกิดจากหน่อให้เติบโตต่อไป ไม่ต้องปลูกใหม่

เริ่มปลูก เมื่อต้นฤดูฝน วางหัวที่เตรียมไว้ในหลุม ความลึกของหลุมประมาณ ๑๐-๑๕ ซม. กลบด้วยดิน ถ้าใช้ระยะปลูก ๗๕-๘๐ ซม. หัวที่ใช้เป็นพันธุ์ปลูกจะต้องมีจำนวนหนักประมาณ ๔๘๐ -๕๖๐ กก./ไร่

การเก็บและรักษา
สาคูมีอายุประมาณ ๑๐-๑๑ เดือน สังเกต ได้โดยใบเริ่มเหี่ยวตาย จึงเก็บ โดยขุดและเก็บด้วยมือ ตัดแยกหัวออกจากต้นและใบ ผลผลิตของหัวสาคูมีประมาณ ๒,๐๐๐ กก./ไร่ เมื่อขุดขึ้นจากดินแล้ว จะเก็บหัวไว้ได้ไม่นาน จะต้องใช้ภายใน ๒-๗ วัน