พุทรา บำรุงเลือดและบำรุงร่างกาย

พุทราเป็นผลไม้ไทยอีกชนิดหนึ่งที่มีสรรพคุณเป็นยาบำรุงเลือดและบำรุงร่างกาย เนื่องจากภายในผลของพุทรานั้นมีวิตามินซีเป็นส่วนประกอบหลัก และยังมีส่วนประกอบของวิตามินบี 2 และน้ำตาล, โปรตีนที่เป็นประโยชน์ต่อร่างกาย ผู้ที่รับประทานลูกพุทราอย่างสม่ำเสมอจะช่วยลดไขมันในเส้นเลือดหรือคอเลสเตอรอล ช่วยลดอาการผนังเส้นเลือดแข็งตัว ช่วยลดอาการเส้นเลือดอุดตันรวมถึงลดอาการเส้นเลือดในสมองแตกอีกด้วย แถมพุทรายังช่วยบำรุงระบบประสาท และช่วยบรรเทาอาการของคนนอนไม่ค่อยหลับอีกด้วย

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Zizyiphus mauritiana Lamk.
ชื่อวงศ์ : RHAMNACEAE
ชื่ออื่น : มะตันหลวง, มะท้อง, มะตอง, มะตันต้น ที่ฉาน-แม่ฮ่องสอนเรียก หมากขอ ส่วนทางภาคอีสานเรียกว่า หมากทัน ทางภาคกลางเรียก พุทรา กะเหรียง-กาญจนบุรีเรียก มะท้อง

ลักษณะ
พุทราเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง มีความสูง 5-10 เมตร ใบ เป็นใบเดี่ยว เรียงสลับกัน ใบมีลักษณะกลมโต หรือรูปไข่แกมวงรี กว้าง 2-6 ซม. ยาว 3-8 ซม. ท้องใบจะมีขนสีน้ำตาลหรือสีขาว หลังใบมีสีเขียวเข้ม ตามต้นและกิ่งก้านมีหนาม ดอกออกเป็นกระจุกที่ซอกใบ เป็นช่อมีสีเขียวอ่อนหรือสีเหลืองเล็กๆ กลีบดอกเหลืองอ่อน มีกลิ่นเหม็นมาก ผลเป็นผลสด รูปผลกลม บางชนิดผลกลมปลายแหลมคล้ายผลละมุดไทย หรือรูปกระสวย เมื่อสุกมีสีเหลืองรับประทานได้ บางชนิดมีรสหวานสนิท บางชนิดก็เปรี้ยวและฝาด โดยมากพุทราเป็นไม้ที่เกิดเองในป่ามีรสเปรี้ยว ฝาด พุทราสามารถขยายพันธุ์ได้ โดยการเพาะเมล็ด หรือการตอนกิ่ง

พุทรา การใช้ประโยชน์จากพุทรา พุทรามีประโยชน์หลายด้านได้แก่

1. ใช้เป็นอาหาร ผลสุกหรือผลแก่จัด ใช้รับประทานเป็นผลไม้ หรือนำพุทรามาเชื่อมเป็นผลไม้เชื่อม หรือนำมาทำน้ำผลไม้ หรือนำผลสุกมาตำทั้งเมล็ด ใช้ทำพุทราแผ่น ฯลฯ เป็นต้น
2. พุทรามีคุณค่าทาง โภชนาการ ในพุทรามีวิตามินซี น้ำตาล ฟอสฟอรัส และแคลเซียม ไขมัน มิวซิเลจ และอื่น ๆ
3. สรรพคุณและส่วนที่นำมาใช้เป็นยาของพุทรา
   • เปลือกต้น,ใบ มีรสฝาดอมเปรี้ยว จึงมีสรรพคุณใช้แก้อาการจุกเสียด แก้ท้องเสีย แก้ท้องร่วง แก้อาเจียน
   • ผลดิบ มีรสฝาด จึงมีสรรพคุณใช้เป็นยาบำรุง และแก้ไข้ ช่วยระงับอาการคนเป็นโรคประสาทอ่อน ๆ
   • ผลสุก มีรสหวาน ฝาด และเปรี้ยว จึงมีสรรพคุณใช้ขับเสมหะ แก้ไอ และเป็นยาระบาย
   • ผลแห้งหรือใบ หากนำปิ้งไฟ หรือคั่ว/อบให้แห้งก่อน จึงนำมาใช้ชงน้ำดื่ม จะมีสรรพคุณใช้แก้ไอ
   • ราก ใช้ต้มดื่มเพื่อรักษาหรือแก้ไข้ได้ดี
   • เมล็ด นำเมล็ดพุทรามาเผาไฟ แล้วป่น ใช้ทำยารักษาซางชักของเด็ก หรือตำสุมหัวเด็ก รักษาอาการหวัดคัด จมูก รักษาอาการบวม รักษาพยาธิ ฝี อาการลงท้อง และอาการตกเลือด

ลักษณะทางธรรมชาติ

• เป็นไม้ผลยืนต้นอายุหลายสิบปี ปลูกได้ทุกภาคทุกพื้นที่ และทุกฤดูกาล ชอบดำร่วนมีอินทรีย์วัตถุมากๆ ต้นที่ปลูกในแปลงแบบยกร่องแห้งลูกฟูกจะมีอายุยืนนานกว่าต้นที่ปลูกในแปลงแบบยกร่องน้ำหล่อ ต้อง การความชื้นสูงแต่ไม่ทนต่อสภาพน้ำท่วมขังค้างนาน
• พันธุ์พื้นเมืองจะเจริญเติบโตเป็นลำต้นสูงแล้วแตกกิ่งสาขาเป็นพุ่มเหมือนไม้ผลยืนต้นทั่วๆไป
• สายพันธุ์ต่างประเทศ การเจริญเติบโตส่วนลำต้นช้า แต่กิ่งแตกออกมาจากลำต้นนั้นกลับเจริญเติบโตเร็วมาก กิ่งจึงยาวและเรียวเล็ก ถ้าปล่อยให้ยาวตามปกติโดยไม่มีการจัดการใดๆทรงต้นจะเป็นพุ่มขนาดใหญ่แผ่ปกคลุมพื้นดิน การแก้ไขก็คือ ช่วงที่กิ่งประธานแตกออกมาจากลำต้นนั้น ให้จัดกิ่งประธานชี้ตรงขึ้นโดยมัดติดกับหลักไว้ ระหว่างกิ่งประธานกำลังเจริญยาวขึ้นนั้นจะมีกิ่งแขนงและกิ่งย่อยแตกออกมาเรื่อยๆ ซึ่งจะต้องจัดระเบียบให้กิ่งเหล่านี้เจริญยาวไปตามทางทิศที่ต้องการตลอดเวลาด้วยจนกระทั่งออกดอกติดผลถึงเก็บเกี่ยวผลผลิต
• พุทราพันธุ์ใหม่จากต่างประเทศ ขยายพันธุ์โดยเสียบยอด หรือทาบกิ่งกับตอพันธุ์พื้นเมืองจะโตเร็วให้ผลผลิตดีและมีระบบรากแข็งแรงกว่าต้นพันธุ์ดีที่ขยายพันธุ์ด้วยวิธีตอนส่วนของยอดพันธุ์ดีจากกิ่งข้าง เมื่อนำมาเสียบยอดบนตอพื้นเมืองจะโตช้าให้ผลผลิตไม่ดี แต่ถ้าใช้ส่วนยอดของกิ่งกระโดงพันธุ์ดีเสียบบนตอพื้นเมืองจะโตเร็วและให้ผลผลิตดี
• นิสัยออกดอกง่าย กิ่งไหนพร้อมก่อนกิ่งนั้นเป็นออกดอกทันที ส่วนกิ่งที่ยังไม่พร้อมก็จะออกทีหลังทำให้มีดอกผลหลายรุ่น บำรุงยาก กรณีนี้แก้ไขโดยการฉีดพ่นสารอาหารเปิดตาดอกถี่ขึ้นเพื่อเร่งกิ่งที่ยังไม่พร้อมให้พร้อมเร็วขึ้น
• ต้นสมบูรณ์ดี ผ่านการบำรุงแบบให้มีอาหารกินตลอด 24 ชม.ต่อเนื่องนานหลายปี หลังตัดแต่งกิ่ง ประมาณ 2-2 เดือนครึ่งก็จะเริ่มออกดอก
• ธรรมชาติการออกดอกแปลกจากไม้ผลอย่างอื่น ในกิ่งแขนงกิ่งเดียวกันนั้นบางครั้งดอกที่ปลายกิ่งออกก่อนแล้วออกตามลำดับมาทางโคนกิ่ง แต่บางครั้งดอกที่โคนกิ่งออกก่อนแล้วออกตามลำดับไปทางปลายกิ่ง ระยะเวลาห่างกัน 15-20 วัน การที่ดอกออกมาไม่พร้อมกันส่งผลให้การเจริญพัฒนาของผลพลอยต่างกันไปด้วย
• เป็นดอกสมบูรณ์เพศมีเกสรทั้งตัวผู้ตัวเมียอยู่ในดอกเดียวกัน ถ้าไม่มีแมลงมาช่วยเกสรแต่ขอให้มีลมช่วยเท่านั้นเกสรก็สามารถผสมกันติดเป็นผลได้
• เกสรตัวผู้หรือเกสรตัวเมียอย่างใดอย่างหนึ่งหรือทั้งสองอย่างไม่สมบูรณ์เกิดจากขาดสารอาหาร/ฮอร์โมนหรือสภาพแวดล้อมไม่เหมาะสม (อากาศร้อนหรือฝนตกชุก) แล้วผสมกันแล้วพัฒนาเป็นผลจะเป็นผลไม่สมบูรณ์ ไม่โต รูปทรงบิดเบี้ยว
• ออกดอกติดผลได้แบบไม่มีฤดูกาล หรือเมื่อใดที่เริ่มลงมือปฏิบัติบำรุงตามขั้นตอน จากนั้นก็จะออกดอกติดผลได้
• ปัจจุบันมีการนำสายพันธุ์จากต่างประเทศเข้ามาหลากหลายสายพันธุ์ แต่ละสายพันธุ์ล้วนแต่ได้รับความนิยมจากผู้บริโภคค่อนข้างสูง
• ให้ผลลิตเร็วด้วยอายุต้นเพียง 4-6 เดือนหลังปลูกก็เริ่มให้ผลผลิตรุ่นแรกแล้ว
• ศัตรูพืชของพุทราทุกสายพันธุ์ คือ หนอนเจาะผล ถึงขนาดสร้างความเสียหายแก่ผลผลิตถึง 3 ใน 4 ส่วน และจำหน่ายได้เพียง 1 ใน 4 ส่วนของผลผลิตทั้งหมด กระนั้นชาวสวนพุทราก็ยังอยู่ได้ แสดงว่าต้นทุนการผลิตต่ำถึงต่ำมากนั่นเอง
• ออกดอกง่าย ถ้ากิ่งที่แตกออกมาแก่ได้อายุเป็นต้องออกดอกทันที แม้ไม่ได้บำรุงสะสมอาหารเพื่อการตาดอกและไม่ต้องเปิดตาดอกก็สามารถออกดอกได้

สายพันธุ์
พันธุ์พื้นเมืองมีเพียงสายพันธุ์เดียว

• สายพันธุ์ที่ได้รับความนิยมในปัจจุบัน ได้แก่ สามรส. เจดีย์หรือเจดีย์ทอง. ไข่เต่า.บอมเบ (แอ๊ปเปิ้ล). กัลกัตตา. ถ้วยทอง. เหรียญทอง. เหรียญทองพิเศษ.

• สายพันธุ์ที่เคยได้รับความนิยมสูงแต่ปัจจุบันเสื่อมความนิยมลงแล้ว ได้แก่ อีดก. อีด่าง.อีหวาน. พิเศษหวาน. ครูบา. ศรีราชา. พันท้ายนรสิงห์. ดกพิเศษ. สีนวล. สีทอง. ฉนวนทอง. สาลี่ (บอมยักษ์). พาราณสี. มัทราส. การาจี. สหรัญประ. โกลด์สตาร์. โฮมสเตท.

• สายพันธุ์จากต่างประเทศหลายสายพันธุ์ที่กำลังได้รับความนิยมและมีการตั้งชื่อสายพันธุ์แล้วในปัจจุบัน ได้แก่ จัมโบ้. นมสด.

หมายเหตุ : ยังมีสายพันธุ์ต่างประเทศที่มีคุณสมบัติดีอีกหลายสายพันธุ์แต่ยังไม่มีการตั้งชื่อและขาดการประชาสัมพันธ์….พุทรานมสดไม่ใช่มีรสชาติหรือกลิ่นเหมือนนมสด แต่ที่เรียกว่านมสดเพาะเนื้อฉ่ำน้ำเล็กน้อยแต่ยังคงความหวานกรอบเหมือนพุทราอยู่เท่านั้น

การขยายพันธุ์

• พันธุ์พื้นเมืองขยายพันธุ์โดยเพาะเมล็ดและทาบกิ่ง การเตรียมเมล็ดโดยแช่น้ำร้อน 50 องศาแล้วเพาะทั้งเปลือก ใช้เวลา 20 วันงอก…เพาะโดยขลิบเปลือกเมล็ดก่อน ใช้เวลา 15 วันงอก…..เพาะโดยทุบเปลือกเมล็ดให้แตกก่อน ใช้เวลา 10 วันงอก…และเพาะโดยกะเทาะเปลือกเมล็ดออกเหลือแต่เมล็ดใน ใช้เวลา 7 วันงอก
• พันธุ์ต่างประเทศขยายพันธุ์โดยเพาะเมล็ด (กลายพันธุ์). ตอน. ทาบกิ่ง. ตอน. เพาะเมล็ดพื้นเมืองเสริมรากเสียบยอดพันธุ์ดี(ดีที่สุด).

การเพาะเมล็ดส่วนใหญ่จะใช้เมล็ดพุทราพันธุ์พื้นเมืองมาเพาะ เพื่อทำเป็นต้นตอในการทาบกิ่ง และติดตาพันธุ์ดี มีงานทดลองเพาะเมล็ดพุทราโดยวิธีการต่าง ๆพบว่า

1. นำเมล็ดไปเพาะทั้งเมล็ดจะงอกภายใน 20 วัน
2. นำเมล็ดไปแช่น้ำร้อน เพื่อทำให้เปลือกหุ้มเมล็ดอ่อนตัวลง เมล็ดจะงอกภายใน 20 วัน
3. นำเมล็ดไปขลิบเปลือกให้แตกเล็กน้อยจะงอกภายใน 15 วัน
4. ทุบเมล็ดให้เปลือกร้าว จะงอกภายใน 10 วัน
5. กระเทาะเปลือกหุ้มเมล็ดออกนำเมล็ดภายในมาเพาะจะงอกภายใน 7 วัน