ฟักแม้ว มะระหวาน ผักแม้ว

ฟักแม้ว เป็นชื่อเรียกตามภาษาพื้นบ้านภาคเหนือ หรือจะเรียกให้โก้หรูแบบภาษาญี่ปุ่นและได้ราคาสูงต้องเรียกว่า ซาโยเต้ ฟักแม้วเป็นพืชข้ามปี ลำต้นเป็นเถาเลื้อย มีมือเกาะที่เจริญจากข้อใบ ขยายพันธุ์ด้วยผลแก่ สภาพพื้นที่ที่เหมาะสมต่อการปลูกฟักแม้วจะต้องสูงจากระดับน้ำทะเล ประมาณ 500-1,400 เมตร เป็นที่ราบหรือที่ราบเชิงเขา อุณหภูมิเฉลี่ย 15-28 องศาเซลเซียส

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sechium edule (Jacq.)
ชื่อวงศ์ : Cucurbitaceae
ชื่อท้องถิ่น : ชาโยเต้ มะเขือเครือ, มะระแม้ว, มะระหวาน, มะเขือเครือ หรือ ชาโยเต้ (อังกฤษ: Chayote; ชื่อวิทยาศาสตร์ Sechium edule) เป็นไม้เถาวงศ์แตง (Cucurbitaceae) ผลและยอดอ่อนรับประทานได้

มีถิ่นกำเนิดอยู่ทางตอนใต้ของประเทศเม็กซิโก และแถบอเมริกากลาง ปัจจุบันมีปลูกอยู่ทั่วโลก พบปลูกทั่วไปในพื้นที่สูง 500-1,700 เมตรเหนือระดับน้ำทะเล มีดินอุดมสมบูรณ์ แสงสว่างพอเพียง (ช่วงแสง 12 ชั่วโมงต่อวัน เพื่อชักนำให้เกิดการเจริญของดอก) และใกล้แหล่งน้ำ สันนิษฐานกันว่าพืชชนิดนี้นำเข้ามาในประเทศไทยโดยหมอสอนศาสนา และให้ชาวบ้านปลูกเป็นครั้งแรกที่จังหวัดแพร่

ฟักแม้วเป็นไม้เถาเลื้อย สามารถเจริญเติบโตข้ามปีได้ มีลักษณะคล้ายเป็นพืชที่อยู่ในกลุ่มของพืชตระกูลแตง แต่มีลักษณะหลายอย่างที่ไม่เหมือนพืชตระกูลแตงที่พบเห็นโดยทั่วไป ลักษณะลำต้น ใบ ยอด และมือจับ คล้ายแตงกวาผสมกับฟักเขียว มีระบบรากสะสมขนาดใหญ่ ลำต้นเป็นเหลี่ยม เจริญเป็นเถา ยาว 15-30 ฟุต มีเถาแขนง 3-5 เถา มือเกาะเจริญที่ข้อ ใบมีขอบใบลักษณะเป็นเหลี่ยม 3-5 เหลี่ยม ยาว 8-15 เซนติเมตร ดอกสีขาวปนเขียว ดอกเกิดที่ข้อระหว่างต้นกับก้านใบเป็นชนิดดอกช่อ (Inflorescence) ส่วนดอกเป็นประเภทไม่สมบูรณ์เพศ (Imperfect flower) กล่าวคือดอกตัวผู้และดอกตัวเมียเป็นคนละดอก แต่อยู่ในต้นเดียวกัน (Monoecious plant) ผลของมะเขือเครือเป็นประเภทผลเดี่ยว (Simple fruit) เนื้อของผลเจริญมาจากฐานรองดอกที่ขยายใหญ่ไปหุ้มเมล็ดไว้มีเมล็ดเพียงเมล็ดเดียว ในผลเหมือนกับมะม่วง มะปราง ซึ่งเป็นข้อแตกต่างของพืชตระกูลแตงที่เราพบเห็นโดยทั่วไป

ผลทรงกลมยาวสีเขียวอ่อน รูปร่างคล้ายแพร์ มีขนาดความยาว 7-20 เซนติเมตร กว้าง 5-15 เซนติเมตร น้ำหนักผล 200-400 กรัม เนื้อมีรสหวาน รสชาติคล้ายมันฝรั่งปนแตงกวา

การปรุงอาหาร และสรรพคุณทางยา

ใช้ ผล ใบ และรากประกอบอาหาร แต่ก็สามารถรับประทานลำต้นและเมล็ดได้ ในประเทศไทยนิยมรับประทานยอดซาโยเต้ผัดน้ำมันหอย

• ผล สามารถรับประทานได้ทั้งเปลือก มีรสชาติคล้ายอาร์ติโช๊ค หรือมันฝรั่ง สามารถนำมาตำส้มตำแทนมะละกอก็ได้ เพราะเนื้อหวานกรอบ นำมาหั่นฝอยหรือสไลด์เป็นแผ่นผัดกับไข่ หรือผัดน้ำมัน หวานอร่อย
• ราก ส่วนใหญ่ประกอบด้วยแป้ง ใช้ต้มหรือผัด ใช้เป็นอาหารสัตว์ได้
• ผลและเมล็ดประกอบด้วยกรดอะมิโนที่สำคัญหลายชนิด และวิตามินซี
• ใบและผล ใช้ดองยา มีคุณสมบัติช่วยขับปัสสาวะ บำรุงหัวใจและหลอดเลือด แก้อักเสบ
  น้ำต้มใบและผล ใช้ในการรักษาอาการเส้นเลือดแข็งตัว ความดันโลหิตสูง และสลายนิ่วในไต

การปลูกและการดูแลรักษา
นำผลที่เห็นว่าแก่เต็มที่แล้ว โดยจะสังเกตเห็นได้จากเมล็ดและรากงอกออกมา แล้วนำไปเพาะลงถุงที่เตรียมไว้ โดยมีส่วนผสมของ แกลบเผา แกลบดิบ ดินร่วน อัตราส่วน 1:1:2 ผสมกับปุ๋ยคอกเล็กน้อยให้ลึกครึ่งผล จนกระทั่งแตกยอดออกมายาวประมาณ 20-35 เซนติเมตร จึงนำไปปลูกในหลุมที่เตรียมไว้ ที่มีขนาด 50x50x50 ซม. โดยใช้ระยะปลูก 22 เมตร จะทำให้ได้จำนวนต้น 400 ต้น/ไร่ ทำค้างสูงประมาณ 2 เมตร
ให้น้ำ 2 วัน/ครั้ง สำหรับดินร่วนปนทราย
ถ้าเป็นดินเหนียวควรให้น้ำ 4-5 วัน/ครั้ง
ให้ปุ๋ยสูตร เพิ่มอินทรีย์วัตถุในดิน โดยใส่ปุ๋ยคอกทีมีเปอร์เซ็นต์ของธาตุอาหารสูง เช่น มูลไก่แห้ง ซึ่งมีธาตุอาหารสูง และเพิ่มปุ๋ยหมักเพื่อทำให้ดินร่วนขึ้น และจะทำให้อุ้มน้ำได้ดี โดยเฉพาะในดินทราย
ควรมีการตัดแต่งเถา 3-4 ครั้ง/ปี โดยไว้เถาที่สมบูรณ์ ประมาณ 3-5 เถา/ต้น การเก็บเกี่ยว หลังจากปลูกจนถึงอายุ 6 เดือน ฟักแม้วจะเริ่มให้ผลผลิต

การเก็บผลอ่อน
เริ่มเก็บผลได้เมื่ออายุ 4-5 เดือน ผลจะออกเป็นรุ่นๆ ละ 45 วัน ผลที่เก็บมผิวมีสีเขียวอ่อนหรือ
สีเขียวหนักประมาณ 250-400 กรัม/ผล

การเก็บยอด
ตัดยอดอ่อนได้หลังจาการปลูกประมาณ2เดือน เก็บยอดอ่อนยาวประมาณ40-50เซนติเมตร ทุกๆ
2-3 วัน ผลผลิตเฉลี่ย200-300 กิโลกรัม/ไร่

ผัดยอดฟักแม้ว
ยอดฟักแม้วเป็นผักที่ชอบทานมาก เป็นผักที่่ทานง่ายไม่เหม็นเขียว ไม่ว่าจะนำมาทำยำยอดฟักแม้ว หรือลวกยอดฟักแม้วจิ้มน้ำพริกหนุ่ม หรือว่าจะนำมาทำผัดยอดฟักแม้ว จะมีรสชาติหวานกรอบ ไม่ต้องใช้เวลาในการปรุงนาน บางคนอาจจะรู้จักผักชนิดนี้จากชื่อยอดมะระหวาน แต่ชื่อที่ถูกต้องน่าจะเป็นยอดฟักแม้วมากกว่า

สิ่งที่ต้องเตรียม

• ยอดฟักแม้ว 1 กำ
• กระเทียม 5 กลีบ
• พริกขี้หนู 7 เม็ด
• ซีอิ้วขาว 1/2 ช้อนโต๊ะ
• ซอสหอยนางรม 1 ช้อนโต๊ะ
• น้ำตาลทราย 1/2 ช้อนชา

วิธีทำ

1. ล้างยอดฟักแม้วให้สะอาด เด็ดเอาเฉพาะส่วนยอดอ่อน ใบอ่อนและก้านอ่อน ใส่ชามเตรียมไว้
2. ตำกระเทียมกับพริกขี้หนูพอหยาบๆ ตักใส่ชามยอดฟักแม้วที่เด็ดไว้
3. ยกกระทะใส่น้ำมันยกขึ้นตั้งไฟ ใช้ไฟแรง ให้น้ำมันร้อนจัด
4. ใส่เครื่องปรุง ซอสหอยนางรมและซีอิ้วขาวลงไปบนชามผัก
5. พอน้ำมันในกระทะร้อนจัดแล้ว เทผักพร้อมเครื่องปรุงที่อยู่ในชามลงไป ผัดให้เข้ากัน
6. ปรุงรสด้วยด้วยน้ำตาลทราย คนให้เข้ากัน ไม่ต้องผัดให้ผักสุกมากเอาแค่ผักสลดก็พอ จะทำให้ได้ผักที่หวานกรอบ ปิดไฟ ตักใส่จานเสิร์ฟได้เลย