มะลิลา มะลิร้อยมาลัย

ทั่วโลกนั้นมีสายพันธุ์มะลิอยู่ทั้งหมดประมาณ 200 ชนิด แต่ที่พบในประเทศไทยมีอยู่ ประมาณ 45 ชนิด และในจำนวนนี้เป็นไม้พื้นเมืองของไทยประมาณ 15 ชนิด มะลิที่ พบเห็นกันมากได้แก่ มะลิลา มะลิลาซ้อน มะลิซ้อน มะลิถอด มะลิพิกุลหรือมะลิ ฉัตร มะลิทะเล มะลิพวง มะลิเลื้อย มะลิวัลย์ พุทธชาด ปันหยี เครือไส้ ไก่ อ้อยแสนสวย และมะลิเขี้ยวงู นอกจากนี้ยังมีมะลิชนิดอื่นอีก เช่น มะลิ ไส้ไก่ มะลิฝรั่ง มะลิย่าน มะลิเถื่อน เป็นต้น สำหรับมะลิที่นิยมปลูกเป็น การค้าในปัจจุบันคือ มะลิลา

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Jasminum Sambac (L.) Aiton
ชื่อสามัญ : Arabian jasmine
วงศ์ : OLEACEAE
ชื่ออื่น : มะลิ, มะลิลา (ทั่วไป), มะลิซ้อน (ภาคกลาง), มะลิขี้ไก่ (เชียงใหม่), มะลิหลวง (แม่ฮ่องสอน), มะลิป้อม (ภาคเหนือ), ข้าวแตก (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน), เตียมูน (ละว้า-เชียงใหม่)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
มะลิลาเป็นไม้พุ่ม บางพันธุ์เป็นไม้รอเลื้อย สูง 0.3-3 เมตร
ใบ ใบเรียงตรงข้าม ใบประกอบแบบขนนก มีใบย่อยใบเดียว รูปไข่ รีหรือรีขอบขนาน กว้าง 3-5 ซม. ยาว 6-10 ซม. โคนใบมนหรือสอบ ปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ ผิวใบเรียบเป็นมัน ด้านท้องใบเห็นเส้นใบชัดเจน เส้นใบขนาดใหญ่มี 4-6 คู่ ก้านใบสั้นมากและมีขน

ดอก ดอกช่อออกตามซอกใบและปลายกิ่ง มีทั้งดอกลาและดอกซ้อน โคนกลีบดอกจะเชื่อมกันเป็นหลอด ยาวประมาณ 1.5 ซม. ปลายแยกเป็น 5-8 กลีบ เมื่อดอกย่อยบานมีเส้นผ่านศูนย์กลาง 2-3 ซม. ดอกที่อยู่ตรงกลางจะบานก่อน มีกลิ่นหอมแรง แต่ละดอกมีกลีบเลี้ยงเป็นหลอดสีเขียวอมเหลืองอ่อน ส่วนปลายแยกเป็น เส้น เกสรเพศผู้ 2 อันติดกับกลีบดอกในหลอดสีขาว มักไม่ติดผล

ประโยชน์ของมะลิลา
ดอกสดหรือดอกแห้ง ใบ ต้มกินแก้โรคบิด ปวดท้อง ดอกสดตำพอกแก้ปวดศีรษะ ผิวหนังผื่นคัน ดอกใช้ทำพวงมาลัย ทำน้ำหอม และบูชาพระ ดอกแห้งใช้เป็นยาแต่งกลิ่น ดอกมะลาลินี้ใช้เป็นดอกไม้ของวันแม่แห่งชาติ

ส่วนที่ใช้ : ใบ ราก ดอกแก่

สรรพคุณ

• ใบ, ราก – ทำยาหยอดตา
• ดอกแก่ – เข้ายาหอม แก้หืด บำรุงหัวใจ
• ราก – ฝนรับประทาน แก้ร้อนใน, เสียดท้อง รักษาหลอดลมอักเสบ ขับประจำเดือน
• ใบ – ตำให้ละเอียด ผสมกับน้ำมะพร้าวใหม่ๆ นำไปลนไฟ ทารักษาแผล ฝีพุพอง แก้ไข้ ขับน้ำนม

วิธีใช้ : ใช้ดอกแห้ง 1.5 – 3 กรัม ต้มน้ำหรือชงน้ำร้อนดื่ม

สารเคมี
ดอก พบ benzyl alcohol, benzyl alcohol ester, jasmone, linalool, linalol ester
ใบ พบ jasminin sambacin

มะลิลา เป็นมะลิที่ปลูกเป็นการค้ากันอย่างเป็นล่ำเป็นสัน นิยมปลูกเพื่อเก็บดอกขาย พันธุ์ที่นิยมปลูกเป็นการค้าในปัจจุบัน คือ พันธุ์ราษฎร์บูรณะ พันธุ์แม่กลอง และพันธุ์ชุมพร

การขยายพันธุ์มะลิลา ใช้วิธีตอนกิ่ง ปักชำ หรือทับกิ่ง

การปลูกและการดูแลรักษา
มะลิชอบดินร่วนซุยมีอินทรีย์วัตถุ และธาตุอาหารพร้อมเพรียง
มะลิต้องการแสงแดดจัด
รดน้ำตามความจำเป็น ถ้าดินยังแฉะไม่ควรรดน้ำรอจนกว่าดินจะหมาด
เมื่อปลูกไปนาน ๆ มะลิอาจจะแตกกิ่งก้านเกะกะ ควรจะแต่งพุ่มให้โปร่งและกระทัดรัด รวมทั้งตัดแต่งกิ่งแห้งและกิ่งตายออกด้วย จะช่วยให้มะลิมีอายุยืนยาวและออดอกให้เก็บได้ทุกวัน

ที่มา
สถาบันนวัตกรรมการเรียนรู้ มหาวิทยาลัยมหิดล