ย่ำขาง การนวดทางเลือก แก้ปวดเมื่อยฉบับล้านนา
ย่ำขาง คือ การรักษาอาการปวด เป็นการรักษาโรคด้วยภูมิปัญญาพื้นบ้านแบบล้านนา การย่ำขางมีมาตั้งแต่สมัยปู่ย่าตายาย เป็นการนวดรักษาอาการปวดตามร่างกายแบบล้านนาโบราณโดยใช้เท้า ความร้อนและสมุนไพร
ขาง คือ เหล็กหล่อชนิดหนึ่งมีลักษณะเป็นโลหะเหล็กผสมพลวงที่นำไปหล่อเป็นใบผาลไถที่ใช้สำหรับไถนา ขนาดประมาณ 8 x 6 นิ้ว ปลายแหลม ภาษาถิ่นล้านนาเรียกว่า ใบข่าง เชื่อกันว่า ข่าง มีความศักดิ์สิทธิ์เพราะเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ไถนาปลูกข้าวเลี้ยงคนไทยทั่วทุกภาค ทั้งมีคุณสมบัติไม่เป็นสนิมง่ายและในตัวข่างมีแร่ธาตุบางชนิดที่เชื่อว่าเป็นตัวยาสามารถใช้รักษาโรคได้
ข้อห้ามสำหรับการย่ำขาง ห้ามใช้รักษาผู้ป่วยที่กำลังตั้งครรภ์ ผู้หญิงที่กำลังมีประจำเดือน ผู้ป่วยที่เพิ่งผ่าตัดมาใหม่ ผู้ป่วยโรคหัวใจ โรคมะเร็ง (เพราะความร้อนจะทำให้มะเร็งกระจายตัวเร็วขึ้น) โรคปอด โรคหืด และผู้ป่วยที่มีไข้ขึ้นสูง
ผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาโดยวิธีย่ำขางจะต้องยึดถือข้อห้ามตามที่หมย่ำขางบอกกล่าว เพื่อให้อาการเจ็บป่วยหายเร็วขึ้น โดยเฉพาะเรื่องอาหารการกินที่หมอย่ำขางเชื่อว่าเป็นของแสลง ซึ่งจะทำให้ผู้ป่วยมีอาการเจ็บปวดและจะกลับมาเป็นซ้ำอีก ได้แก่ หน่อไม้ ผักชะอม บอน ทุเรียน ไข่ เนื้อไก่ เนื้อวัว เนื้อควาย ปลาไหล ของหมักดอง อาหารทะเล หอย ปลาไม่มีเกล็ด และกบ
อุปกรณ์ มีดังนี้
ขันตั้ง
- หมาก 1 หัว
- พลู 1 มัด
- เทียนเล่มน้อย 8 คู่
- เทียมเล่มบาท 1 เล่ม
- เทียนเล่มเฟื้อง 1 เล่ม
- เงินจำนวน 72 บาท 25 สตางค์ (ค่าขันตั้ง อาจจะแตกต่างกันไปในหมอเมืองแต่ละคน)
- ดอกไม้ขาว 8 ดอก
- เหล้า 1 ขวด
อุปกรณ์
ขาง เตาอังโล่ ขันใส่น้ำปูเลย (เป่าคาถาใส่) สาด (เสื่อ) เหล้า หรือน้ำมันงา
วิธีการรักษา
ผู้ป่วยจะนอนบนเสื่อ หลังจากนั้น หมอเมืองจะยกขันครู หมอจะใช้เท้าชุบน้ำยา คือ สมุนไพรปูเลย หรือที่ภาคกลางเรียกว่า ไพล นำมาบดแล้วผสมกับน้ำในสัดส่วนที่เหมาะสม และน้ำมันงา แล้วย่ำบนข่างที่เผาไฟร้อนจนเป็นสีแดง จากนั้นจึงย่ำบนร่างกายของผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด กดด้วยความร้อนใช้ระยะเวลาประมาณ 2-3 นาที หรือแล้วแต่อาการของโรค
แต่การเหยียบไม่ใช่ เหยียบไปเรื่อยๆ แต่ต้องเหยียบโดยการใช้ปลายเท้าและส้นเท้าสลับกัน ขึ้นอยู่กับว่าส่วนไหนควรจะใช้น้ำหนักมากหรือน้อย เช่น ถ้าเป็นส่วนของฝ่าเท้าที่มีอาการเส้นยืดจะใช้นิ้วโป่งเท้ากดเส้นค้างไว้และปล่อยทำเช่นนี้สลับกันไป แต่ถ้าเป็นบริเวณขา ต้นขาสามารถใช้ทั้งส้นเท้าและนิ้วเท้าได้ โดยจะสามารถรักษาอาการปวดได้หลายโรค เช่น อาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดเอ็น ปวดข้อ ปวดกระดูกซึ่งอาจจะมีสาเหตุมาจากความไม่สมดุลของธาตุ อาการชาที่มักเกิดที่มือ เท้า แขน ขา เอว ซึ่งเกิดจากเลือดลมในร่างกายไหลเวียนไม่สะดวก ทำให้เส้นเลือดตีบ รวมไปถึงอาการอัมพฤกษ์ อัมพาต ซึ่งต้องใช้เวลานานในการรักษาตั้งแต่ 20 นาที ไปจนถึง 3 ชั่วโมง และต้องรักษาเป็นประจำ ได้รับความสนใจจากคนในชุมชนเป็นอย่างดี
ในอดีตการใช้ขางรักษาโรคมีหลายวิธี ดังนี้
- ย่ำขาง คือ การเอาเท้าชุบน้ำยา (น้ำไพลและน้ำมันงา) แล้วไปย่ำหรือวางบนขางที่เผาจนร้อนแดงแล้วไปย่ำบริเวณร่างกายผู้ป่วยตรงที่มีอาการเจ็บปวด การรักษาด้วยวิธีนี้ยังมีอยู่ในปัจจุบัน
- ปึ๊ขาง คือการเป่าหรือพ่นน้ำยา (น้ำไพลและน้ำมันงา) ลงบนขางที่เผาจนร้อนแดง ทำให้ไอน้ำพุ่งไปปะทะกับร่างกายผู้ป่วยบริเวณที่มีอาการเจ็บปวดซึ่งอังไว้เหนือขาง
- เผาขางสู่ คือ การเอาใบขางเผาไฟให้ร้อนแดงแล้วจุ่มลงในขันน้ำสมุนไพรให้ผู้ป่วย
ดื่มกิน - จู้ขาง คือการเอาห่อยาสมุนไพรชุบน้ำยา(น้ำไพลหรือน้ำมันงา) มาวางบนขางแล้วเอาไปประคบ (จู้) บริเวณร่างกายผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด
กลุ่มอาการหรือโรคที่สามารถบำบัดรักษาด้วยวิธีการย่ำขาง ได้แก่
- กลุ่มอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดเอ็น ปวดข้อ ปวดกระดูกซึ่งอาจจะมีสาเหตุมาจากความไม่สมดุลของธาตุหรือจากสิ่งที่มีอำนาจที่ไม่สามารถมองเห็นได้ เรียกว่า โป่ง ทำให้มีอาการปวดบวม เป็นก้อน หรือมีสาเหตุมาจากสิ่งที่เกิดแต่น้ำ เรียกว่า ยำ ทำให้มีการปวด คัน ผิวหนังแดง ร้อน และมีตุ่มพุพอง นอกจากนั้นบางโรคยังมีสาเหตุมาจากการกระทำผิดต่อผีปู่ย่า (ผีบรรพบุรุษ) ผีเจ้าที่ หรือถูกคุณไสยอีกด้วย
- กลุ่มอาการชาที่มักเกิดที่มือ เท้า แขน ขา เอว หมอย่ำขางเชื่อว่า เกิดจากเลือดลมในร่างกายไหลเวียนไม่สะดวก ทำให้เส้นเลือดตีบ วิธีรักษาด้วยการย่ำขางสามารถขยายเส้นเลือดและรักษาได้
- กลุ่มอาการอัมพฤกษ์ อัมพาต เชื่อกันว่า เป็นอาการที่สืบเนื่องมาจากการปวดซึ่งเกิดจากธาตุลมเข้าแทรก ทำให้เส้นเอ็นตึงแข็ง หากปล่อยไว้นานจะทำให้เสียเส้นเอ็นกลายเป็นอัมพฤกษ์ ถ้าปล่อยไว้นานเกินไปเส้นเอ็นจะสูญเสียศักยภาพแบบถาวรกลายเป็นอัมพาต ทำให้ต้องใช้เวลายาวนานในการรักษาจึงจะทุเลาเบาบาง หรือบางรายอาจจะไม่สามารถรักษาให้หายได้
คนในชุมชนสนใจ เพราะนอกจากจะไม่ต้องใช้สารเคมี ไม่ต้องกินยาแล้ว ยังประหยัดค่ารักษาด้วย แต่ที่นี่มีหมอเมืองแค่คนเดียว วันหนึ่งนวดได้แค่ 2-3 คนเท่านั้น แต่จะมาให้บริการทุกวัน ที่ศูนย์บริการสุขภาพบ้านไร่กองขิง หมอเมืองย้ำ
นอกจากย่ำข่างจะช่วยฟื้นสุขภาพของคนในชุมชนแข็งแรงและปราศจากการใช้สารเคมีแล้ว ยังเป็นการเชื่อมความสัมพันธ์คนในชุมชนอีกทั้งยังส่งผลให้ชาวบ้านสุขภาพดีทั้งร่างกายและจิตใจ ซึ่งนับว่าเป็นภูมิปัญญาที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์และสืบทอดต่อไป
ที่มา : สมาพันธ์การแพทย์แผนไทยล้านนา
ป้ายคำ : สุขภาพพึ่งตน
เรื่องที่เกี่ยวข้องกับหมวด สุขภาพพึ่งตน
-
ดาหลาเป็นพืชล้มลุกใบเลี้ยงเดี่ยว มีดอกที่สวยงาม จัดเป็นพืชที่มีอยู่ในวงศ์เดียวกับขิงและข่า มีลำต้นอยู่ใต้ดินเรียกว่าเหง้า ... -
หม่อนเป็นไม้ยืนต้นจำพวกไม้พุ่ม ที่มีลำต้นใหญ่ ตั้งตรง มีกิ่งก้านมาก ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปไข่ หรือรูปไข่กว้าง ขอบเรียบหรือหยักเว้าเป็นพู ผิวใบสากคาย ปลายเรียวแหลมยาว ฐานใบกลม -
ยาหม่องเขียวบรรเทาอาการแมลงกัดต่อย ฟกช้ำ ปวดเมื่อยตามร่างกายตามข้อ เส้นเอ็น เคล็ดขัดยอก สูตรตรับยาผลิตจากวัตถุดิบธรรมชาติและตัวยาสมุนไพรหลายชนิด เช่น ไพล เอ็นเหลืง ...