ส้มจี๊ด เปรี้ยวจี๊ดได้ใจ

ไม้พุ่มขนาดกลาง แตกแขนงเป็นพุ่มแน่น ใบรูปไข่ สีเขียวสดเป็นมัน มีหูใบขนาดเล็ก ดอกออกดอกเดี่ยว แต่มักออกรวมกันเป็นกลุ่ม มีสีขาว ติดผลดก ผลกลมเหมือนส้มทั่วไป แต่มีขนาดเล็ก ผลสุกสีเหลือง รับประทานแทนมะนาวได้

ชื่อวิทยาศาสตร์ :: Citrus Japonica Thunb.
ชื่อสามัญ :: Kumquat, Tound and Marumi Kumquat
ชื่ออื่นๆ :: ส้มมะปี๊ด(ใช้เรียกทั่วไป) กำกั๊ด กิมกิด (ชาวจีน) ส้มเกล่า (จ.ระนอง)

ลักษณะทั่วไป
ไม้พุ่ม สูง 1.5 – 3 เมตร กิ่งมีหนามแหลมคม ยาว 1 – 3 เซนติเมตร ใบ ใบประกอบชนิดลดรูปที่มีใบย่อยใบเดียว รูปไข่กว้าง 2 – 4 เซนติเมตร ยาว 4 – 7 เซนติเมตร ปลายและโคนแหลม ผิวใบเป็นมัน ดอก สีขาว กลิ่นหอมแรง ออกเป็นช่อสั้นตามซอกใบและปลายกิ่งกลีบเลี้ยงรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 5 แฉกกลีบดอก 5 กลีบ ร่วงง่าย เมื่อบานเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5 – 2.5 เซนติเมตร เกสรตัวผู้จำนวนมาก ผลค่อนข้างกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง1.5 – 3 เซนติเมตร ผิวบางสีเขียว กลิ่นหอม เมื่อสุกสีส้ม เนื้อมีรสเปรี้ยวจัด มีเมล็ด 1 – 3 เมล็ด

• ลำต้น เป็นพรรณไม้ในกลุ่มเดียวกับมะนาว ส้มโอ ส้มเขียวหวานลักษณะของต้นส้มจี๊ด เป็นไม้พุ่มขนาดกลาง แตกแขนงเป็นพุ่มแน่น สูง 1.5 – 3 เมตร กิ่งมีหนามแหลมคม ยาว 1 – 3 เซนติเมตร ขึ้นได้ทั่วไป ไม่ชอบน้ำขัง แฉะ ออกดอกเดือนกรกฎาคม ถึงเดือนสิงหาคม
• ใบ ใบเป็นรูปไข่กว้างประมาณ 2 – 4 เซนติเมตร ยาวประมาณ 4 – 7 เซนติเมตรปลายและโคนแหลม หนา เนียนเป็นสีเขียวสดเป็นมัน มีหูใบขนาดเล็ก
• ดอกส้มจี๊ด ดอกออกดอกเดี่ยว แต่มักออกรวมกันเป็นกลุ่ม มีสีขาว และกลิ่นหอมแรง ออกเป็นช่อสั้นตามซอกใบและปลายกิ่งกลีบเลี้ยงรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 5 แฉกกลีบดอก 5 กลีบ ร่วงง่าย เมื่อบานจะมีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1.5 – 2.5 เซนติเมตร
• ผลส้มจี๊ด ลักษณะเหมือนส้มทั่วไปแต่มีขนาดเล็กเป็นส้มชนิดที่กินเปลือกผลขนาดเล็ก มีทั้งกลมและรี เปลือกสีเหลือง เหลืองอมเขียว หรือเหลืองทอง เส้นผ่าศูนย์กลาง 1.5 – 3 ซม. ผิวบางสีเขียว กลิ่นหอม เมื่อสุกจะมีสีส้ม เนื้อมีรสเปรี้ยวจัด มีเมล็ด 1 – 3 เมล็ด รับประทานแทนมะนาวได้

การปรุงอาหาร:แต่งรสเปรี้ยวในการทำน้ำผลไม้ ใช้ทำแยม ผลสุกนำมาคั้นทำน้ำพริก ส้มเกล่า เปลือกของผลห่าม ๆ นำมาจิ้มน้ำพริกได้

สรรพคุณทางยา:ผล น้ำในผล มีวิตามินซี น้ำส้มคั้นผสมเกลือเล็กน้อยจิบแก้ไอ ขับเสมหะ ดองเกลือและทำให้แห้ง อมแก้เจ็บคอ

ประโยชน์ทางยา: น้ำส้มจี๊ดคั้นผสมกับเกลือ เล็กน้อย ใช้ดื่มบรรเทาอาการไอและช่วยลดเสมหะ ผลส้มจี๊ดดองเกลือ แล้วทำให้แห้ง เก็บไว้ ใช้เป็นยาแก้ไอ อมแก้เจ็บคอ เปลือกผลดิบ กินสดๆเป็นยาขับลม ช่วยไม่ให้ท้องอืด ท้องเฟ้อ

คุณค่าทางอาหาร: ผลสุก คั้นเอาแต่น้ำทำน้ำพริก ทำน้ำจิ้ม (ใช้แทนมะนาว)คุณค่าทางยา:เปลือกผลดิบ เป็นยาขับลม น้ำผล แก้ไอขับเสมหะ ผลแก่ ดองเค็มตากแห้ง ใช้เป็นยาแก้ไอ แก้เจ็บคอ น้ำของส้มจี๊ด มีวิตามินซี และเอ มีกรดอินทรีย์หลายชนิด ส่วนของผล มีน้ำมันหอมระเหย

หมายเหตุ : นักวิทยาศาสตร์จีนทำการค้นคว้าเรื่องส้มมากพอ สมควร และใช้ส้มรักษาอาการช็อค ที่เกิดจากสาเหตุต่าง ๆ รวมทั้งช็อคจากอาการแพ้ (anaphylactic shock) รวมทั้งใช้กระตุ้นหัวใจในบางกรณี ตอนนี้จีนมีสารสะกัดจากส้มเอาไว้ฉีดเข้าเส้นด้วยซ้ำไป แต่เราใช้กินเอาก็ได้ เวลาเด็กมีไข้ก็ชงให้กินเอาไว้ก่อน รสชาติของมันเปรี้ยวๆ หวานๆ เหมือนกับมะนาวดอง เด็กกินได้ง่าย ดีเสียอีกที่เด็กจะได้น้ำเมื่อมีไข้สูง ว่าแต่ว่าวิธีนี้ไม่ค่อยสะดวกตรงที่ คุณต้องมีต้นส้มจี๊ดที่ปลูกเอง มันจะปลอดสารพิษกว่า แล้วเก็บผลของมันมาดองเก็บไว้ใช้เอง

ประโยชน์ของส้มจี๊ด
น้ำของผลส้มจี๊ดจะอุดมไปด้วยวิตามินเอ ซี และกรดอินทรีย์หลาย ชนิด สำหรับผู้ที่ไอและมีเสมหะ ให้นำน้ำที่คั้นได้มาผสมกับเกลือเล็กน้อยจะช่วยบรรเทาอาการดังกล่าวได้ แต่ถ้าชอบอะไรที่เป็นเนื้อๆ ให้นำผลแก่ มาดองเกลือและทำให้แห้ง ใช้เป็นยาแก้ไอ อมแก้เจ็บคอได้เช่นกัน ผลสุกนำมาคั้นทำน้ำผลไม้หรือจะคั้นเอาน้ำมาทำน้ำพริกส้มเกล่าก็แซ่บซ่าสาใจ หรือ จะนำมาทำแยมทาขนมปังไว้รับประทานยามหิวก็อร่อยลิ้นไม่เบา ส่วนเปลือกของผลห่ามๆ สามารถนำมารับประทานแกล้มกับน้ำพริกได้ด้วย เปลือกผลดิบ เมื่อรับประทานสด ๆ จะช่วยไม่ให้ท้องอืดท้องเฟ้อเนื่องด้วยมีสรรพคุณเป็นยาขับลม นอกจากนี้ที่ผิวส้มจี๊ดยังมีน้ำมันหอมระเหยซึ่งสามารถนำมาใช้ เป็นส่วนประกอบสำคัญในการทำน้ำมันหอมระเหยอีกด้วย

การดูแลส้มจี๊ดให้มีผลดก ผิวมันหนาและออกผลผลิตได้ทุกฤดู
ในช่วงเวลาที่มะนาวมีราคาแพง สิ่งที่แม่บ้านหรือตามร้านอาหารต่างๆนิยมนำมาใช้ทดแทนความเปรี้ยวของมะนาวนอกจากมะขามแล้วก็น่าจะเป็น ส้มจี๊ด ซึ่งมีความเปรี้ยว ความหอม ในการปรุงรสของอาหารไม่แพ้มะนาวเลยทีเดียว โดยส่วนมากจังหวัดในแถบภาคใต้นิยมนำมาใช้ปรุงรสอาหารมากที่สุด การปลูกก็ง่าย การดูแลรักษาก็ง่าย และที่สำคัญราคาถูกกว่ามะนาวอีกด้วย จากการสัมภาษณ์ คุณสมบูรณ์ ศรีสุบัติ (ลุงนิล) เกษตรกรสำนึกรักบ้านเกิดปี 2551 จังหวัดชุมพร เรื่องเทคนิคการดูแลรักษาต้นส้มจี๊ดให้ผลดก ผิวมัน ผิวหนาและออกผลผลิตได้ทุกฤดู มีขั้นตอนและวิธีการดูแลรักษาดังนี้

คุณสมบูรณ์ ศรีสุบัติ (ลุงนิล) กล่าวว่า ในช่วงที่มะนาวมีราคาแพงลูกค้าจะสั่งส้มจี๊ดของลุงนิลเพิ่มขึ้นมากกว่าเดิมทำให้ลุงนิลต้องคิดค้นวิธีการต่างๆที่จะทำให้ผลผลิตส้มจี๊ดของลุงนิลออกได้ทุกฤดูกาลและมีผิวมัน ผิวหนา ผิวสวย เป็นที่ต้องการของตลาด ซึ่งวิธีการที่ลุงนิลเพิ่มผลผลิตของส้มจี๊ดและการดูแลรักษาก็คือ

1. ช่วงที่ใบส้มจี๊ดมีใบแก่ ใบสมบูรณ์เต็มที่ ให้งดน้ำ งดปุ๋ย ให้มากที่สุด เหตุผลก็เพราะว่าต้องการทำให้ใบเหี่ยว เมื่อใบเหี่ยว ผลผลิตก็จะออกเยอะ แต่ถ้าอยู่ในช่วงฝนตก ก็ให้เอาพลาสติกคลุมโคนต้นเอาไว้
2. ช่วงที่ผลส้มจี๊ดโตเท่าขนาดหัวไม้ขีด จึงเริ่มให้น้ำ-ปุ๋ยตามปกติ
3. เมื่อดอกส้มจี๊ดบานและเหลือดอกที่บานน้อยให้นับไปอีก 7 วัน เริ่มฉีดพ่นด้วยน้ำส้มควันไม้ ช่วงเวลาฉีดควรเป็นช่วงเวลาตอนเย็น ฉีดพ่นประมาณ 2 ครั้ง เว้นระยะเวลาการฉีด 3 วัน/ครั้ง จะช่วยป้องกันแมลงพวกเพลี้ยดูดผิวส้มจี๊ด และจะทำให้ส้มจี๊ดมีผิวมัน ผิวหนา ผิวสวย ขายได้ราคาดี เป็นที่ต้องการของตลาด

เพียงเท่านี้เกษตรกรผู้ที่ปลูกส้มจี๊ดไว้ทานเองหรือจำหน่ายก็จะได้ส้มจี๊ดที่มีผิวมัน ผิวหนา ผิวสวย ขายได้ราคาดี เป็นที่ต้องการของตลาด ด้วยวิธีการง่ายๆ แบบลุงนิล