หญ้าหนวดปลาดุก สมุนไพรพื้นบ้าน

หญ้าหนวดปลาดุก พืชจำพวกหญ้าขนาดเล็ก ใบเรียวแหลมคล้ายหนวดปลาดุก กาบใบเรียงซ้อนกัน ออกดอกเป็นช่อโปร่ง ดอกย่อยรูปไข่กลมรี ผลสีเหลืองจาง ๆ รูปทรงไข่

ชื่อสามัญ Tall fringe rush
ชื่อวิทยาศาสตร์ Fimbristylis miliacea (L.) Vahl
ชื่อวงศ์ CYPERACEAE
ชื่ออื่นๆ หญ้าหนวดปลาดุก (Yaa nuat plaa duk) หญ้ารัดเขียด หนวดแมว (ไทย) หญ้าดอกแดง (เชียงใหม่)

ลักษณะ
หญ้าหนวดปลาดุกเป็นกกขนาดเล็ก เจริญตั้งตรงขึ้น อาจเป็นพืชปีเดียว (annual) หรือข้ามปี (perennial) ขึ้นเป็นกอใหญ่ๆ และเจริญรวดเร็ว สูง 30-50 ซม. ลำต้นที่ชูก้านดอกเป็นรูปสี่เหลี่ยมค่อนข้างแบน แข็ง มีรากฝอยสีนํ้าตาลเป็นจำนวนมาก

• ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกที่โคนของลำต้นในลักษณะที่สานกัน ใบยาวเรียว อาจยาวถึง 40 ซม. กว้าง 2.5 มม. ส่วนโคนใบจะแผ่เป็นกาบหุ้มลำต้น ขอบใบบาง ปลายใบแหลม
• ดอก ออกเป็นช่อ (compound umbel) ขนาดของช่อยาว 6-10 ซม. ที่โคนของก้านช่อมีแผ่นสีเขียวคล้ายใบ (bract) ยาว 0.5-4 ซม. ซึ่งมักจะสั้นกว่าความยาวของช่อดอก ช่อดอกประกอบด้วยช่อดอกย่อยเป็นจำนวนมาก มีลักษณะค่อนข้างกลม ยาว 1.5-2 มม. กว้าง 1-1.5 มม. ปลายมนหรือแหลม สีน้ำตาลปนแดง มีก้านสั้นๆ ดอกย่อยแต่ละดอกมีกาบ (glume) เป็นรูปไข่ค่อนข้างกว้าง สีน้ำตาลปนแดง ยาว 1.5-2 มม. ปลายมน และมีลายเส้น 3 เส้น เส้นที่อยู่ตรงกลางเป็นสีเขียว เกสรตัวผู้ 2 อัน อับเรณู 2 เซล สีเหลือง เกสรตัวเมียปลายแยกเป็น 3 แฉก อาจพบ 2 แฉก เป็นบางครั้ง
  
• ผล (achene) สีเหลืองหรือขาว รูปไข่กลับ ผิวขรึขระ มีร่องตามยาวและตามขวาง เป็นพืชที่ขยายพันธุ์ โดยอาศัยเมล็ด พบในนาข้าวทั่วไป

ใบแตกขึ้นเป็นกอ แบนและบอบบางคล้ายพัด ลำต้นอาจมีลักษณะกลมหรือเป็นสามเหลี่ยมไม่มีข้อปล้อง ใบไม่แยกเป็นก้านใบและแผ่นใบ ใบแหลมแผ่นใบเล็กและยาว ก้านชูดอกสูง 25-50 ซม. ช่อดอกเป็นรูปคล้ายร่มซ้อนกันหลายชั้น ประกอบด้วยดอกย่อย 50-100 ดอก แต่ละดอกจะเป็นรูปกลมไม่มีก้าน ประกอบด้วยดอกจำนวนมาก ออกดอกหลังงอกเพียง 1-2 เดือน มีวงจรชีวิตประมาณ 3-4 เดือน ชอบงอกในสภาพดินชื้น ไม่งอกใต้น้ำที่ลึกกว่า 2 ซม. เมื่องอกแล้วเจริญได้ในที่น้ำขัง เติบโตได้ในที่แห้งและน้ำขัง พบมากในที่ดินมีฟอสฟอรัสสูง

ขยายพันธุ์ ด้วยเมล็ดแพร่ระบาดโดยลมและน้ำ

ประโยชน์
หญ้าหนวดปลาดุก ใช้ทั้งต้น รสขม สรรพคุณ บำรุงโลหิต เจริญอาหาร แก้ไข้มาลาเรีย แก้ไข้ ผอมเหลือง แก้ไอ แก้หืด

หญ้าหนวดปลาดุกหรือหนวดแมว หรือ หญ้าน้ำ มีลักษณะใบแตกขึ้นเป็นกอ แบน และบอบบางคล้ายพัด ลำต้นอาจมีลักษณะกลมหรือเป็นสามเหลี่ยมไม่มีข้อปล้อง ใบไม่แยกเป็นก้านใบและแผ่นใบ ใบแหลมแผ่นใบเล็กและยาว วิธีป้องกันกำจัดหากเกิดขึ้นในนาข้าวทำได้ด้วยการล่อให้งอกโดยการปล่อยน้ำเข้านาแล้วขังไว้ 3 วัน ระบายน้ำออก ทิ้งไว้ในสภาพดินชื้น 1-2 สัปดาห์ หนวดปลาดุกจะงอกขึ้นมาจำนวนมาก ก็ทำการไถกลบทำลายจากนั้นเตรียมดินเอาน้ำเข้านาแล้วหว่านข้าว เมื่อข้าวงอกแล้ว 7 วัน ให้ขังน้ำลึกประมาณ 2 เซนติเมตร จะสามารถควบคุมไม่ให้หญ้าหนวดปลาดุกงอกขึ้นมาได้