เห็ดขอนขาว เห็ดพื้นบ้านอาหารมากคุณค่า

เห็ดขอนขาวมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Lentinus sp. พบเกิดกับไม้เนื้ออ่อนที่ตายแล้ว เช่น ต้นมะม่วง ตอมะพร้าวที่ตายแล้ว เช่น ต้นมะม่วง ตอมมะพร้าวที่ตายแล้ว เป็นที่นิยมของตลาดทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ในช่วงฤดูฝนเริ่มตั้งแต่เดือนมิถุนายนจนถึงตุลาคม เห็ดชนิดนี้จะออกดอกมากมายและหาซื้อกันได้ในราคาที่ไม่สูงมากนักมักจะถูกเก็บมาขายรวมกับเห็ดป่าชนิดอื่น ๆ แต่ในช่วงที่เห็ดป่ามีน้อยลง ราคาของเห็ดขอนขาวจะสูงขึ้น ดังนั้นช่วงนี้จึงเหมาะที่จะทำการเพาะเพื่อขาย โดยเริ่มเตรียมการในช่วงเดือนพฤศจิกายนจึงถึงมกราคม และควรเปิดให้ออกดอกในช่วงเดือนกุมภาพันธ์จนถึงมิถุนายน ซึ่งเป็นช่วงที่มีเห็ดป่าออกมาตีตลาดน้อย ดังนั้นจึงควรผลิตก่อนช่วงเดือนมิถุนายนถึงเดือนตุลาคม ทำให้สามารถเก็บผลิตของเห็ดที่เพาะได้หมดพอดีก่อนที่จะมีเห็ดป่าออกมาตีตลาดด้วย แต่ถ้าป่ามีน้อยลงมาก ๆ เห็ดป่าอาจจะไม่สามารถสนองความต้องการของตลาดได้ การผลิตเห็ดเพาะก็สามารถทำได้ตลอดทั้งปี

เห็ดขอนขาวก็เป็นเห็ดป่าอีกชนิดหนึ่ง ซึ่งได้รับการพัฒนานำมาเพาะเลี้ยงให้เป็นเห็ดเมืองได้สำเร็จ นอกเหนือจากเห็ดตีนแรดและเห็ดลมหรือเห็ดกระด้างแล้ว เนื่องจากเห็ดขอนขาวเป็นเห็ดซึ่งให้ผลผลิตสูงพอสมควร เพาะเลี้ยงและดูแลง่ายราคาก็อยู่ในเกณฑ์ที่ดีคือประมาณกิโลกรัมละ 40-50 บาท แต่ว่าต้องผลิตให้ถูกช่วงไม่ไปซ้ำกับช่วงที่เห็ดป่าออก ก็จะได้ราคาสูง คุ้มค่าต่อการลงทุน เห็ดชนิดนี้เป็นที่นิยมเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะในจังหวัดทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือแต่สำหรับภาคอื่น ๆ นั้น ต้องรอให้มีการส่งเสริมและแนะนำให้รู้จักเห็ดชนิดนี้มากขึ้น ก็คงจะเป็นที่นิยมต่อไปในอนาคต

ลักษณะทางกายภาพ
พบในบริเวณที่ชื้น อุณหภูมิ 31C ความชื้นสัมพัทธ์ 92% pH 7 ความเข้มแสง 205 Lux หลังฝนตก 2-3 วัน อากาศร้อนอบอ้าวลักษณะท้องฟ้าลายคล้ายดอกเห็ดพบตลอดฤดูฝน

ลักษณะการเกิด
เป็นเห็ดสีขาวและมีกรวยตื้นคล้ายแตรเกิดดอกเดี่ยวหรือเป็นกลุ่มโคนติดกัน บนขอนไม้พลวง เหียง ในป่าเต็งรัง

ลักษณะสัณฐานวิทยา
หมวกเก็ด รูปกรวยตื้น สีขาว ขอบงอลงเล็กน้อยเส้นผ่าศูนย์กลาง 3 เซนติเมตร เมื่อเป็นเห็ดอ่อน ผิวมีเกล็ดสี่เหลี่ยมเล็กๆ สีน้ำตาลหม่น หรือสีเทา เรียงกระจายจากกลางหมวกออกไปยังขอบ เนื้อบางและเหนียวเล็กน้อย ครีบสีตาวแคบเรียงชิดกันยาวขนานกับกรวยลงไปยึดติดกับก้าน ก้านรูปทรงกระบอก สีขาวยาว 2-6 เซนติเมตร เส้นผ่าศูนย์กลาง 1 เซนติเมตร โคนก้านเรียวบนก้านมีเกล็ดเช่นเดียวกับหมวก เนื้อสีขาวแน่นและเหนียว

ลักษณะสปอร์
รูปทรงกระบอก สีขาวนวล ผิวเรียบ ผนังบาง

การเพาะเห็ดขอนขาวในถุงพลาสติก
การเพาะเห็ดขอนขาวในถุงพลาสติกมีวิธีการไม่แตกต่างไปจากการเพาะเห้ดในพลาสติกอื่นๆเกษตรกรที่อยู่ในเขตภาคเหนือและภาคอีสานหรือภาคอื่นๆ สามารถเพาะเห็ดชนิดนี้ได้เนื่องจากเห็ดชอบสภาพอากาศร้อนชื้น สามารถเพาะนอกฤดูกาลได้

วัสดุอุปกรณ์การเพาะเห็ดที่สำคัญ คือ

1. หัวเชื้อเห็ดขอนขาว
2. ขี้เลื่อยไม้เนื้ออ่อน ได้แก่ ขี้เลื่อยไม้ยางพารา
3. อาหารเสริม ได้แก่ รำละเอียด ปูนขาว ยิปซั่ม ดีเกลือ น้ำสะอาด ซึ่งใช้ผสมตามสูตร
4. ถุงพลาสติก ยางรัด สำลี ตะเกียงแอลกอฮอล์สำหรับฆ่าเชื้อ คอขวดพลาสติก และจุกประหยัด และสำลี
5. แอลกอฮอล์สำหรับฆ่าเชื้อและแอลกอฮอล์สำหรับจุดไฟ
6. หม้อนึ่งฆ่าเชื้อ
7. โรงเรือนหรือสถานที่ใช้บ่มก้อนเชื้อเห็ด
8. โรงเรือนหรือสถานที่ ที่ใช้เปิดดอกเห็ดเพื่อผลิตดอกเห็ด โรงเรือใช้พลาสติกใสทับด้วยแสลนพรางแสง 60-70% กว้าง 4 เมตร ยาว 10-12 เมตร บรรจุได้ประมาณ 5,000- 6,000 ก้อน

การทำถุงก้อนเชื้อ
ควรเริ่มทำในเดือนกุมภาพันธ์ดีที่สุุด เพื่อให้ทันช่วงที่อุณหภูมิเหมาะสมกับการเจริญเติบโตของเห็ดขอนขาว การทำถุงก้อนเชื้อจะใช้ขี้เลื่อยยางพาราเป็นวัสดุเพาะ โดยใช้วัสดุอาหารอื่นๆผสมตามสูตร ดังนี้

1. ขี้เลื่อย 100 กิโลกรัม
2. รำละเอียด 7.5 กิโลกรัม
3. ปลายข้าว 1 กิโลกรัม
4. ปูนขาว 2 กิโลกรัม
5. ยิปซั่ม 0.5-1 กิโลกรัม
6. ดีเกลือ 0.2 กิโลกรัม
7. ความชื้น (น้ำ) 65-70 เปอร์เซ็น
8. ภูไมท์ 2-4 กิโลกรัม

• ให้นำขี้เลื่อยยางพารามาผสมกับอาหารเสริมคลุกเคล้าให้เข้ากันดีเสียก่อน จึงเติมน้ำลงไปจนกระทั่งความชื้อพอดี ทดสอบโดยการนำขี้เลื่อยมากำและบีบให้จับกันเป็นก้อนพอดี ความชื้นประมาณ 70 %
• นำขี้เลื่อยบรจุลงในถุงพลาสติกทนร้อน บรรจุขี้เลื่อยให้แน่นพอสมควรแต่ละถุงจะหนักประมาณ 8 ขีด – 1 กิโลกรัม พร้อมกับสวมคอขวดพลาสติก และใช้จุกประหยัดที่อุดด้วยสำลี จากนั้นนำถุงก้อนเชื้อเห็ดที่บรรจุเรียบร้อยแล้วไปนึ่งฆ่าเชื้อ

การนึ่งถุงก้อนเชื้อเห็ด
โดยปกติแล้วจะนึ่งฆ่าเชื้ออยู่ที่อุณหภูมิประมาณ 100 องศาเซลเซียส นาน 3-5 ชั่วโมง ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับขนาดของหม้อนึ่ง จำนวนก้อนเชื้อเห็ด และประสิทธิภาพของวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการนึ่งฆ่าเชื้อ

การหยอดเชื้อลงถุงก้อนเชื้อ
หัวเชื้อที่ดีนั้นต้องเป็นหัวเชื้อที่เส้นใยเจริญเติบโตเต็มขวด ไม่มีเชื้อราสีต่างๆปนเปื้อน และไม่เป็นเชื้อแก่จนเส้นใยรัดตัวเป็นสีดำ สำหรับการหยอดเชื้อลงในถุงก้อนเชื้อ สามารถทำได้ดังนี้

1. วางก้อนเชื้อเรียงกันเป็นแถว ให้สามารถทำงานได้อย่างสะดวกและรวดเร็ว เปิดกระดาษที่หุ้มสำลีของขวดหัว เชื้อออก แต่ยังไม่ดึงจุกสำลีและระวังไม่ให้สำลีหลุดออกจากขวดหัวเชื้อ
2. ควรเช็ดมือด้วยแอลกอฮอล์ฆ่าเชื้อ 70 % นำเอาขวดเชื้อเมล็ดข้าวฟ่างที่คัดดีแล้ว ใช้แท่งเหล็กหรือแท่งไม้ที่มีลักษณะแข็ง จุ่มแอลกอฮอล์และใช้เขี่ยข้าวฟ่างจนร่วนซุย
3. ถอดจุกสำลีที่ขวดเมล็ดข้าวฟ่างออก นำเอาปากขวดไปลนไฟจากตะเกียงแอลกอฮอล์
4. มืออีกข้างเปิดจุกประหยัดหรือจุกก้อนเชื้อ แล้วเทหัวเชื้อลงไปในถุงพอประมาณจากนั้นรีบปิดก้อนเชื้อด้วยจุกประหยัด
5. ถุงต่อไปก็ทำเช่นเดียวกัน ทุก 8-10 ถุง ควรลนปากขวดหัวเชื้อด้วยตะเกียงแอลกอฮอล์อีกครั้งหนึ่ง
6. หัวเชื้อที่เปิดขวดออกแล้วควรใช้ให้หมด หากมีเหลือไม่ควรนำมาใช้ต่อ เพราะเชื้ออาจเสียได้ ซึ่งเฉลี่ยแล้วหัวเชื้อขวดนึง จะหยอดลงถุงได้ประมาณ 30-40 ถุง

การบ่มพักถุงก้อนเชื้อ
การบ่มพักถุงก้อนเชื้อ อาจใช้เวลาประมาณ 30-40 วัน ที่อุณหภูิมิประมาณ 28-38 องศาเซลเซียส ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความแข็งแรงของเชื้อ และสภาพอากาศที่เหมาะสม
เมื่อเส้นใยเดินเต็มก้อนเชื้อเห็ดดีแล้ว ก้อทำการขนย้ายเข้าโรงเรือนสำหรับเปิดดอก เพื่อดำเนินการเปิดดอกต่อไป

ขั้นตอนและวิธีในการเปิดดอก

1. รอจนกระทั่งเชื้อเห็ดขอนเดินจนเต็มถุง มีสีขาวจัด ดึงจุกประหยัดออก และแคะเศษเมล็ดข้าวฟ่างทิ้ง
2. ถอดคอขวดโดยพยายามไม่ให้กระทบกระเทือนเส้นใยเห็ด
3. รดน้ำให้ชุ่มวันละ 3 ครั้ง/วัน โดยให้น้ำเข้าปากถุงได้บ้าง ทำตามขั้นตอนนนี้ได้ประมาณ 2-3 วัน
4. ดึงปากถุงพลาสติกให้ตึง เพื่อให้บริเวณที่ต้องการออกดอก ได้สัมผัสอากาศ
5. รดน้ำให้ชุ่มวันละ 3 ครั้ง/วัน โดยให้น้ำเข้าปากถุงได้บ้าง ทำตามขั้นตอนนนี้ได้ประมาณ 3-5 วัน
6. สังเกตดูว่า เชื้อเห็ดที่ต้องการให้เกิดดอกเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล หรือเริ่มเกิดดอกให้ใช้มีดโกนหรือมีดเหลาดินสอคมๆ กรีดถุงพลาสติกออก โดยกรีดเลยไหล่ถุงเข้ามาประมาณ 1 เซนติเมตร
7. รดน้ำให้ชุ่มทุกวัน วันละ 3-4 ครั้ง/วัน (เช้า กลางวัน เย็น ก่อนนอน)
8. ขยันทำความสะอาดภายในโรงเรือน และหมั่นให้อาหารเสริมกับเห็ด 3-4 วัน/ครั้ง จะได้ผลผลิตสูง

การเก็บเห็ดขอนขาว
การเก็บเห็ดขอนขาว เกษตรกรต้องขยันเก็บบ่อยๆ จึงจะได้เห็ดที่มีคุณภาพ และเป็นที่ต้องการของตลาดเนื่องจากเห็ดขอนขาวเจริญเติบโตเร็วมาก ควรเก็บในเวลา เช้า บ่าย ค่ำ ผลผลิตของก้อนเชื้อเห็ด 1 ถุง จะเก็บได้เฉลี่ย 150-200 กรัม/ถุง ระยะเวลาในการออกดอก 3-5 เดือน ขึ้นอยู่กับคุณภาพของก้อนเชื้อเห็ดและสภาพอากาศ สภาพแวดล้อม ของแต่ละฤดุกาล รวมทั้งการดูแลอาใจใส่ระหว่างการเปิดดอกด้วย