แว่นแก้ว ผักจิ้มเครื่องเคียง

แว่นแก้วนิยมนำมารับประทานเป็นผัก สามารถปลูกเป็นพืชคลุมดินได้ โดยธรรมชาติแว่นแก้วจะชอบสภาพน้ำค่อนข้างกระด้าง ซึ่งจะเจริญเติบโตและแตกไหลแตกต้นอ่อนอย่างรวดเร็ว ถ้าแสงน้อยจะแทงยอดและแผ่กระจายไปตามผิวน้ำ สามารถอยู่ได้ทั้งใต้น้ำและลอยบนผิวน้ำ

ชื่อวิยาศาสตร์ Hydrocotyle umbellate L.
ชื่อวงศ์ APIACEAE (UMBELLIFERAE)
ชื่ออื่นๆ : บัวแก้ว ผักหนอกใหญ่ หรือผักหนอกเทศ บัวบก

แว่นแก้วเป็นไม้น้ำมีอายุหลายฤดู ลำต้นเป็นไหลทอดยาวตามพื้นดิน มีข้อปล้อง มีรากและใบงอกตามข้อทุกส่วน มีกลิ่นหอม ชอบขึ้นในที่ชื้นแฉะและริมน้ำ พบมากในภาคเหนือ และภาคกลาง

ลักษณะทั่วไป
แว่นแก้วเป็นพรรณไม้น้ำในวงศ์ Apiaceae เป็นพืชล้มลุกใบเลี้ยงคู่ขนาดเล็ก มีกิ่งยืดยาวเลื้อยไปตามพื้นหรือผิวน้ำ ใบค่อนข้างกลม ขอบใบหยักโค้ง โดยธรรมชาติ แว่นแก้วพันธุ์นี้จะชอบสภาพน้ำค่อนข้างกระด้าง ซึ่งจะเจริญเติบโตและแตกไหลแตกต้นอ่อนอย่างรวดเร็ว ถ้าแสงน้อยจะแทงยอด และแผ่กระจายไปตามผิวน้ำ สามารถอยู่ได้ทั้งใต้น้ำและลอยบนผิวน้ำ

• ต้น ไม้ริมน้ำหรือไม้โผล่เหนือน้ำ อายุหลายปี ลำต้นเป็นไหลกลมยาวเรียว ทอดเลื้อยไปตามพื้นดินที่แฉะๆ แตกรากและใบตามข้อ
• ใบเดี่ยว ใบรูปกลมหรือเกือบกลม ขนาด 3-5 เซนติเมตร ขอบใบ หยักเว้าตื้นๆ ก้านใบยาวเรียว ติดกับตัวใบที่บริเวณกลางใบ ผิวใบด้านบนเรียบเป็นมันสีเขียวสด
• ดอก สีขาว ออกเป็นช่อแบบช่อซี่ร่มตามซอกโคนใบ มีก้านช่อดอกยาว ดอกย่อยแตกจาก ก้านช่อดอกเป็นกระจุกๆ ช่อละ 2-3 กระจุก แต่ละกระจุกมีดอกย่อย 12-15 ดอก มี กลีบเลี้ยง 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ และ เกสรตัวผู้ 5 อัน
• ผล ผลแห้งแก่แล้วแตกเป็น 2 ซีก และแต่ละซีกมีเพียง 1 เมล็ด

มีถิ่นกำเนิดในอเมริกากลาง และอเมริกาใต้

ต้นแว่นแก้ว (ผักหนอกใหญ่ หรือผักหนอกเทศ) ใช้กินเป็นอาหาร เป็นผักจิ้มกินกับลาบ ป่น จิ้มปลาร้าหลนก็ได้ หรือคั้นน้ำดื่ม สรรพคุณ ช่วยขับปัสสาวะ แก้ช้ำในด้วย แก้บวม แก้พิษไข้ ท้องอืด ท้องเสีย และใช้เป็นไม้ประดับในอ่างปลาครับ ขึ้นง่ายทั้งในน้ำและดิน ขอเพียงให้ดินชุ่มน้ำหน่อย หรือบริเวณทางระบายน้ำใช้จากครัวเรือน แพร่พันธุ์ง่ายครับ ปลูกในน้ำจะเป็นพุ่มกลมๆสวยดี อยู่บนดินชุ่มน้ำใบจะใหญ่กว่า

ประโยชน์

• ทางด้านอาหาร เป็นผักจิ้มเครื่องหลน หรือเครื่องเคียง คั้นน้ำเป็นน้ำดื่ม
• เป็นไม้ประดับในอ่างปลา
• ทางด้านสมุนไพร ทั้งต้นใช้แก้ตาแดง ขับปัสสาวะ ซ้ำใน บวม พิษไข้ ท้องอืด ท้องเสีย

Hydrocotyle umbellata L.หรือที่เรียกกันว่า แว่นแก้ว สิ่งที่มีเสน่ห์ของพืชชนิดนี้คือ ใบที่มีลักษณะกลม และมีสีเขียวเป็นมันวาว จึงถูกนำเข้ามาเพื่อเป็น ไม้ประดับตู้ปลาตั้งแต่เมื่อประมาณ 10 ปีก่อน นับจากนั้นเป็นต้นมาพืชชนิดนี้ก็ี้แพร่พันธุ์อย่างรวดเร็วในบ้านเรา เนื่องจากมีการสืบพันธุ์ที่ง่ายโดยลำต้นจะแตกหน่อใหม่และสามารถเจริญได้จาก หน่อที่มีมากมายเหล่านี้ ปัจจุบันได้้มีการศึกษาถึงการเติบโต และการแก่งแย่งแข่งขันของแว่นแก้วเปรียบเทียบกับ Centella asiaitca ที่เป็นพืชพื้นเมือง ซึ่งแว่นแก้วสามารถโตได้ดีไม่เพียงในสภาวะที่อยู่ในน้ำเท่านั้น แต่รวมถึงในสภาวะแห้งแล้งอีกด้วย พืชชนิดนี้สร้างหน่อใหม่จากต้นและใบอ่อน ถ้าส่วนของลำต้นถูกตัดออกจากต้นเดิมส่วนที่ถูกตัดออกก็จะผลิตราก และสามารถอยู่รอดได้้ในน้ำ โดยแตกกิ่งใหม่ออกมาจากตาระหว่างลำต้นและก้านใบ ผลจากการศึกษาการเติบโตของแว่นแก้ว จากต้นที่มีเพียงหนึ่งใบ สามารถเจริญเติบโตได้ถึง 174 ใบ ภายใน 141 วัน และพืชชนิดนี้สามารถเติบโตได้ดีกว่า C. asiaitca และพืชในวงค์เดียวกัน และในพื้นที่ที่มีความชื้น และสารอาหารแตกต่างกัน (สูงและต่ำ) แว่นแก้วก็สามารถเติบโตได้ดีกว่าพืชชนิดอื่น ในสภาวะแห้งแล้งสามารถผลิตเมล็ด ได้แต่ไม่พบการเจริญเติบโตจากเมล็ด (ในการทดลอง)

พืชชนิดนี้สามารถยับย้ังการเจิรญเติบโตของ Mimosa pigra, Echinocloa crus-galli, Pennisetum pedicellatum และ Trianthema portulacastrum (Pakjarurn, 2002) และอีกอย่างหนึ่งที่เป็นตัวยืนยันการรุกราน จากการประเมินเบื้องต้นในหลายพื้นที่ พบพืชชนิดนี้พบตามบึง บ่อ และคูน้ำข้างทางในหลายจังหวัด พืชชนิดนี้พบในพื้นที่ที่มีความชื้นสูงอีกด้วย แสดงให้เห็นถึงความสามารถในการแก่งแย่งได้ดีเหนือพืชพื้นเมืองอื่นๆ และดูเหมือนว่าประเทศไทยจะไม่มีศัตรูตามธรรมชาติที่ส่งผลต่อแว่นแก้ว จากปัจจัยเหล่านี้ส่งผลให้แว่นแก้วมีแนวโน้มที่จะเป็นวัชพืชในอนาคตอันใกล้ นี้

สภาพแวดล้อมที่เหมาะสม : ป่าเบญจพรรณ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นในที่ชื้นแฉะและริมน้ำ พบมากในภาคเหนือ และภาคกลาง

การขยายพันธุ์
เพาะเมล็ด และแยกต้นอ่อนตัดแยกไหลที่เกิดต้นอ่อนไปเพาะชำแบบครึ่งบกครึ่งน้ำ

ดูแลรักษา
ชอบแสงแดดจัด ถ้าปลูกในร่มก้านใบจะหยักมีดอกเล็กๆ แว่นแก้วนิยมปลูกบริเวณที่มีน้ำตื้นหรือริมน้ำคลุมปากบ่อ หรือจะเลี้ยงในอ่างหรือกระถางก็ได้ หากเลี้ยงในกระถางต้องหมั่นดูแลปริมาณน้ำ ไม่ให้แห้งไป